بارگاه رضوي از نگاه جهانگردان

Imam Reza’s Shrine: The Symbol of Alid Shiism

سفرنامه‌‌‌ها يكي از مهم‌‌‌ترين منابعي هستند كه مي‌‌‌توانند نقاط تاريك و ابهام‌‌‌آميز جغرافيا و گذشته هر ملت را روشن كنند. بدون تحليل اين منابع، دستيابي به نظريه‌‌‌پردازي علمي خالي از اشكال نخواهد بود. در دوره صفويه، سلاطين شيعه‌‌‌مذهب صوفي رونق و گسترش شهر مشهد را به آن بازگردانند و بارگاه رضوي را نگين انگشتري تختگاه مذهبي خود كردند. اين توجه و امنيت راه‌‌‌ها و نيز رقابت‌‌‌ها، حركت جهانگردان را به خراسان تسهيل بخشيد و قرن هفدهم ميلادي را منتسب به قرن «سفرنامه‌‌‌ها» نمود. در اين مقاله، با استفاده از اصول تحقيق كتابخانه‌‌‌اي سعي شده تا با بررسي همه سفرنامه‌‌‌هاي به‌‌‌جاي‌‌‌مانده در طول سه قرن مذكور، با روشي تحليلي و تطبيقي با كتب تاريخي اين دوران و نيز به‌‌‌صورت استقرايي ضمن كالبدشناسي چگونگي گسترش شهر مشهد و نيز رونق بارگاه رضوي، سفرنامه‌‌‌ها را نيز به چالش كشيده و نقاط مبهم و اشتباهات سهوي يا گاه عمدي نويسندگان آن‌‌‌ها را تصحيح كنيم و جغرافياي تاريخي اين شهر را از نگاه جهانگردان مجسم سازيم و به‌‌‌تصوير كشيم. شايد از اين رهگذر بتوانيم به ضعف‌‌‌ها و قوت‌‌‌هاي خود از ديدگاه بيگانگان پي برده و اصلاحات دروني و كالبدي را آغاز كنيم.

In the present article, using travelogues as an important source for recognizing and displaying the past events, we have tried to reconstruct an image of Imam Reza’s shrine as a splendid building of Islamic architecture; the tourists’ special view has been used as the main basis here. Since this monumental building has undergone innumerable changes in the course of history, we had a comparative look at the history books to investigate those changes through an analytical research using library sources with an inductive method. The 16th century AD must be considered, no doubt, as the heyday of Shiism and sanctuaries under the Safawid dynasty in Iran. The solitaire of this period was Khorasan province, and especially Mashhad City as the spiritual capital of Safawid dynasty, whose importance increased because of the shrine of the Shiite 8th Imam, bringing about a religious and commercial prosperity in Iran under Safawid dynasty. Since nothing has been written from this point of view, with the travelogues referred to as single sources, we have tried to base our study on the materials appeared in the travelogues written by tourists.