بررسيتطبيقي جايگاه ميادين تهران در حفظ و ارتقاي خاطرهجمعي شهروندان (مطالعه موردي: ميدان تجريش و ميدان بهارستان)

Comparative Analysis on Role of Tehran’s Squares in Promoting the Collective Memory of Citizens - Case Study: Baharestan Square and Tajrish Square

خاطرهجمعي خاطره مشترك افراد از وقايع و رويدادهاي تجربه شده به وسيله آنها، به عنوان عضوي از گروه، در چارچوبي اجتماعي و فضايي است. خاطرات جمعي از طريق افزودن معني به فضا، به ارتقاي هويت مكاني ميانجامند و اين هويت مكاني، بازشناسي و ارتقاي هويت شخص را به دنبال دارد. از اين منظر، بيتوجهي به مقوله خاطرهجمعي در شهر ميتواند عواقب ناخوشايندي همچون بحرانهاي هويتي را در پي داشته باشد. پژوهش حاضر با هدف شناسايي معيارها و عوامل تاثيرگذار بر شكلگيري و حفظ خاطراتجمعي در ميادين شهري صورت گرفته است. به اين منظور، در ابتدا مفهوم خاطره و خاطرهجمعي و ارتباط آن با مكان و ميدان از طريق مطالعه اسنادي آراي انديشمندان شناسايي شده و معيارها و عوامل تاثيرگذار بر شكلگيري و حفظ خاطرات جمعي در عرصه عمومي شهر و به ويژه ميدان استخراج گرديده است. سپس اين مولفهها از طريق مطالعه اسنادي و برداشتهاي ميداني در ميادين تجريش و بهارستان مورد بررسي مجدد و تدقيق قرار گرفتهاند. در مرحله بعد، در راستاي آزمون مدل اوليه( مولفههاي استخراجشده از مرحله مطالعات اسنادي)، مصاحبههاي ژرفكاوانهاي با گروههاي داراي خاطرات جمعي از ميادين تجريش و بهارستان صورت گرفتهاست. پس از آن، عوامل تاثيرگذار بر شكلگيري، يادآوري و تداوم خاطره در ميادين تجريش و بهارستان با استفاده از تحليل محتواي تركيبي( كميو كيفي، با غلبه روشكيفي) از ميان مصاحبهها استخراج گرديده و در نهايت اهميت هر يك از اين عوامل با استفاده از نتايج بررسي تطبيقي تعيين شدهاست. نتايج حاصل از مطالعات اسنادي به شناسايي مولفههاي فضايي و مولفههاي مرتبط با كاراكتر مكان انجاميد. سكون، تجمعپذيري، انعطافپذيري، ديالكتيكدرونوبيرون، تعينفضايي، يكپارچگي و تداوم از جمله مولفههاي فضايي و جهتيابي، شناسايي و شفافيت( عناصر يادماني، نامهاواسامي و فعاليتهاوعملكردها) از جمله مولفههاي مرتبط با كاراكتر مكان بودهاند. اين در حاليست كه نتايج مصاحبههاي ژرفكاوانه، تحليلمحتوا و بررسيتطبيقي، سيما و منظر را نيز به مولفههاي فوق افزود. نتايج اين پژوهش نشان داده است كه اين عوامل از سه طريق بر شكلگيري و تداوم خاطره تاثيرگذارند: زمينهسازي براي وقوع رويداد، كمك به شكلگيري تصويرذهني و زمينهسازي براي تداوم خاطره. علاوه براين، كاراكتر ميادين تجريش و بهارستان بيش از فضاي آنها در شكلگيري و تداوم خاطره حايز اهميت بوده است.

Collective memory is the common memory of individuals, as members of a group, of the experienced events in a social and spatial framework. Collective memory brings about the place identity by creating meanings in a space. This place identity can end up with promoting personal identity; therefore, disregarding the collective memories of a city leads to huge expenses as identity crises. Thus, this research is carried out to identify the key factors on promoting collective memory in Tehran’s squares. In this regard, the research begins with giving an account of ‘collective memory’ and its relationship to place and square through the study of valid documents with the emphasis on Murice Halbwachs’s theory of the collective memory. Afterwards, the preliminary effective factors, derived from the documents studied were identified in both Tajrish and Baharestan squares by means of observation and documents study. In order to test the proposed model of factors, collective memories of visitors of Tajrish and Baharestan square were asked by semi-structured interview. Then, the key factors affecting the formation and promotion of collective memories of citizens were extracted through the combined content analysis (qualitative and quantitative) of interviews. Finally, the significance of the extracted factors was determined by comparative analysis. Based on the outcomes of the study of documents, these factors were fallen into two main categories: spatial factors and characteristical factors. While the result of the study of documents led to the identification of collectivity, tranquility, singularity, flexibility, insideness and outsideness, integrity, continuity, orientation, identification, and transparency, the consequence of both content and comparative analysis added “escape” to the mentioned factors. These factors affect the collective memory in three different ways. The first group of factors will end up with the formation of collective memory, while the second group influences the image of that memory and the last group brings about the continuity of memory. In addition, content and comparative analysis laid great emphasis on characteristical factors in formation and promotion of collective memory in both Tajrish and Baharestan squares.