تبيين جايگاه عقل در مثنوي مولوي و دلالت‌هاي تربيتي آن

Explanation of Mind Position in Molavi’s Masnavi and its Educational Implications

بررسي ديدگاه‌هاي انديشمندان و متفكران، به ويژه آنان كه برخاسته از فرهنگ و تمدن غني و پربار ايران است، مي‌تواند نتايج مهم و مفيدي در عرصه تعليم و تربيت داشته باشد. مهم ترين و بارزترين نتيجه آن، بي نيازي از فرهنگ و راهكارهاي وارداتي است كه معمولاً در پشت آن ها اهداف استعماري، نهفته است. در اين نوشتار آرا و آموزه‌هاي مولانا جلال الدين بلخي مورد بررسي قرار گرفته است. روش پژوهش تحليلي- استنتاجي است. به اين منظور، ابتدا به تبيين جايگاه عقل در مثنوي پرداخته شد. نقش و تاثير عقل در تربيت انسان، مورد بررسي قرار گرفت و سپس دلالت هاي تربيتي آن از مفروضات فلسفي مولانا، استنباط شد. يافته‌هاي پژوهش نشان داد كه مولانا به دو نوع عقل اعتقاد دارد. او با عقل جزيي، مخالف اما عقل كلي را لازمه تكامل انسان مي‌داند ونقش اساسي آن را به ويژه در عرصه تربيت، غير قابل انكار مي‌داند. دلالت هاي تربيتي در چارچوب اهداف، اصول و روش، ارايه شد. هدف بنيادين در تربيت عقل، رسيدن به عقل كلي و قرب الي‌الله است و هدف‌هاي مياني آن، انديشه ورزي و عميق شدن در آفرينش و پرورش عقل جزيي و تحصيلي است. اصول تربيتي آن عبارتند از: اصل تفكر و تعقل، پاكي و پالايش نفس، اختيار و آزادي اراده، مسيوليت‌پذيري، رعايت تفاوت‌هاي فردي در ميزان درك و فهم، نياز به پيروي از راهنما و مربي، خودكاوي و خودسنجي، مشورت و هم فكري، اصل اهميت تجربه و نيز روش‌هاي تربيتي منتج از آن عبارتند از: روش پرسشگري فعال، محبت و عشق ورزي، سير و سلوك يا رياضت نفس، اطاعت و احترام به استاد يا مربي، روش تحقيقي، مشاهده و مراقبه، روش انزوا و خلوت گزيني.

Survey of scientists and philosophers, specially those who are from rich and ancient culture of Iran, can lead to significant and useful results in education. Its most important result is lack of need to imported cultures and approaches which have colonial goals with themselves. In this study, ideas and instructions from Molana is surveyed and examined. Methodology in this research is analytic-deductive. For this, position of mind in Molana’s masnavi is explained. Role and influence of mind in human education is surveyed and then its implications is deducted from Molana’s philosophic theories. Findings shows that Molana believes in two types of mind. He is opposite of slight mind while knows general mind as base of human evolution and recognizes its role in education undeniable. Educational implications were offered in principles, goals, and method frameworks. Basic purpose in mind education is achievement to general mind and approaching to God while its average-level goal is thinking and focus on universe and reinforcement of slight and obtainable mind. Its educational principles include: thinking and ponder, purification of character, authority of will, responsibility, consideration of individual differences in perception rate, need to follow the leader and guide, self-explore and self-measurement, consultation and sympathy, and importance of experience. Its resulted educational methods are: active inquiry, affection and lovemaking, spritual conduct or self-mortification, obedience and respect to instructor and professor, research method, observation and surveillance, as well as solitude and isolation.