گذر زهره و ترتيب سيارات نسبت به زمين در آثار هييت دوره اسلامي

The Venus Transit and the Order of the Planets in Islamic Hayʹʹa Works

از خلال نسخ خطي به جامانده از دوره اسلامي گزارش‌هايي مبني بر رويت نقطه‌اي سياه بر روي قرص خورشيد به دست ما رسيده است. اين گزارش‌ها معمولاً با اين ادعا همراه هستند كه اين نقطه سياه، در واقع، سياره زهره يا عطارد است كه از مقابل قرص خورشيد گذر مي‌كند و وجود اين پديده نشان مي‌دهد كه زهره يا عُطارد نسبت به خورشيد در فاصله‌اي نزديك‌تر به زمين قرار دارند. در اين ميان شواهدي وجود دارد كه احتمال رويت گذر زهره توسط ابن سينا را افزايش مي‌دهد. ولي قطب‌الدين شيرازي، تحت تاثير روش مويدالدين عرضي در محاسبه ابعاد و اجرام، معتقد بود كه فلك زهره در بالاي فلك خورشيد قرار دارد و به همين دليل امكان رويت گذر سياره زهره وجود ندارد. وي فهرستي از كساني كه ادعا كرده‌اند اين پديده را رويت كرده‌اند، عرضه مي‌كند و با دلايل مختلف نشان مي‌دهد كه حتي اگر فلك زهره در زير خورشيد قرار داشته باشد، باز امكان رويت اين پديده وجود ندارد. وي براي اثبات اين موضوع از آثار بطلميوس استفاده مي‌كند و دلايلي را كه بر اساس دو مفهوم قاعده ستر و ترتيب طبيعي براي ترتيب سنتي سيارات ارايه شده بود، نقد مي‌كند. او سرانجام نتيجه مي‌گيرد كه آنچه بعضي افراد به عنوان گذر زهره رويت كرده‌اند، يك لكه خورشيدي بوده است.

In extant Islamic manuscripts we can find some observation reports of a black dot on the surface of the Sun. These reports add that this dot should be the planet Venus or Mercury, transiting over the Sun, showing that both of them are below the sphere of the Sun. The research made so far on Ibn Sina’s report shows that it might relate to a really observed Venus transit. Qu?b al-D?n al-Sh?r?z? (d. 1311 AD) in his astronomical books presents a list of some of these reports. But, being under the influence of numerical calculations of Mu?ayyid al-D?n al-?Ur?? (d. 1266 AD) on the distances and sizes of the planets, he believes that the sphere of Venus is above the sphere of the Sun. So he argues that it is impossible to observe a Venus transit even if it were below the Sun. Using the Ptolemaic rules of occultation and natural order, he criticizes the standard order of the planets. Finally he argues that what they have observed is nothing but a Sunspot.