جايگاه دين روستايي در جامعه‌شناسي روستا: علل بي‌توجهي و پيامدهاي آن

Situation of Rural Religion in Rural Sociology

جامعه‌شناسي روستايي در ايران سابقه‌اي نزديك به نيم قرن دارد. مطالعات روستايي در ايران و بالاخص جامعه‌شناسي روستايي بعد از اصلاحات ارضي به طور خاصي بر موضوع روستا به مثابه پديده اقتصادي ـ سياسي و در راستاي اهداف اقتصادي ملي و بين‌المللي متمركز شد. در نتيجه اين روند، بيشترين موضوعاتي كه در اين مطالعات مورد توجه قرار گرفتند سيستم توليد و نظام قدرت سنتي در روستا بود. از جمله موضوعاتي كه در اين گفتمان علمي توجهي به آن نشد مقوله مذهب و امر ديني در روستا است. مذهب به مثابه هسته نظام فرهنگي و زمينه بازتوليد انسجام اجتماعي نقشي كليدي در جامعه روستايي ايران دارد، كه از يكسو حافظ سنت است و از سوي ديگر مي‌تواند عامل تغيير و عنصر مشروعيت بخش تغييرات باشد. در اين مقاله از طريق فراتحليل مطالعات روستايي در علوم اجتماعي، به بررسي علل دروني و بيروني بي‌توجهي به مقوله مذهب در گفتمان جامعه‌شناسي روستايي ايران از دهه 40 تا 80 شمسي (علي‌رغم رخداد انقلاب اسلامي در اين دروان) پرداخته شده است. علل بيروني از جمله اقتصاد سرمايه‌داري و مسايل شهري سبب شد روستا به مثابه عنصري اقتصادي و جمعيت شناختي شده اهميت يابد و علل دروني مانند تاثير سنت ماركسيستي و پوزيتيوسيتي بر گفتمان جامعه‌شناسي روستايي و فقدان مفهوم‌بندي دقيق در باب دين و دينداري روستايي و در نهايت مقتضيات گفتمان روشنفكري دانشگاهي سبب شد به دين روستايي بي‌توجهي شود. در نتيجه، جامعه شناسي روستايي نتوانسته جريان اصلي فرهنگ و جامعه روستايي را، با توجه به هسته اين نظام فرهنگي يعني دين، به درستي تبيين كند، لذا مسايل فرهنگي و اجتماعي روستا، از دهه 40 تا آغاز دهه 90، همچنان تداوم داشته و دارد. در نهايت بايد گفت كه جامعه‌شناسي روستايي براي فهم زندگي فرهنگي و اجتماعي روستا و براي برنامه‌ريزي دقيق‌تر و كارآمدتر در حيطه توسعه روستايي، نيازمند تمركز هرچه بيشتر بر مقوله دين و فرهنگ روستايي ايراني است.

Since Land reform in Iran, rural studies and rural sociology have been concentrated on rural society as economical and political phenomena; therefore mostly traditional systems of production and power were noted in researches. One issue that was not addressed in this academic discourse was rural religion. Religion as a core of culture and the main context to reproduce social integration has a key role in this society. Religion reproduce the cultural tradition and also is the main agent in legitimatizing the social changes. This paper through a meta-analysis of rural studies in social sciences investigates internal and external causes of inattention to religion in academic discourses of rural sociology (since 1960 to 2000). Urban problematic and capitalist economic as the main external causes, considered rural issues as an economic and demographic issue. On the other side, Marxism and positivism and their epistemological inattention to religion as central issue in culture caused this inattention. As a result, rural sociology has not been able to provide a relevant explanation for rural culture (and religion as its core) and its changes. Due to this systematic inattention, cultural and social issues since 1960s to 2000, in the Iranian village have continued. Finally, for efficient rural policy making we have to understand and explain rural culture religion.