تحليل قاعده مسبوقيت هر حادث زماني به قوه و ماده

An Analysis of the Principle of the Precedence of Temporally Originated Things by Potency and Matter

يكي از قواعد مهم در فلسفه اسلامي اين قاعده است كه هر حادث زماني مسبوق به قوه و ماده ميباشد. اين قاعده كه مبيّن روابط پديدههاي عالم طبيعت در گذر زمان است، مدّعي است كه شكل‌گيري هر حادث زماني، اعم از مادي و مجرد، و پيدايش هر تغييري در عالم، بر زمينه‌ها و استعدادهاي قبلي مبتني است و آينده، چيزي جز شكوفايي و ظهور و بروز گذشته، بمدد موجودات بكلّي مجرّد نيست. فيلسوفان اسلامي در طول تاريخ، برهانهايي را براي اثبات اين قاعده ارايه كرده‌اند. نخستين برهان اقامه شده بر اين قاعده، برهان مشهور ابن سيناست كه با تكيه بر ممكن الوجود بودن هر حادث زماني (قبل از پيدايش) و وجودي و اضافي انگاشتن آن امكان، به اثبات امكان استعدادي و ماده حامل آن ميپردازد. اما اين برهان اولاً به مغالطه اشتراك اسم مبتلاست، ثانياً با اضافي دانستن امكان، خود را با چالشي جدّي ـ‌‌يعني تحقّق اضافه» بدون طرفينِ موجود‌‌ـ مواجه نموده است. برهان دوم و سوم هم كه يكي زوال و كاستي شرايط و ديگري، وجود شرايط و زوال موانع را موجب پيدايش استعداد ميداند، به مغالطه مصادره به مطلوب مبتلا هستند. امّا برهان چهارمي هم وجود دارد كه بر سنخيّت ميان قابل و مقبول و گذشته و آينده مبتني است و بنظر نگارنده قويترين برهان در اين زمينه است. ‌تشريح مفهومي قاعده و تعيين موارد صدق اين قاعده بهمراه بررسي برداشتهاي موجود در اين زمينه و تحليل براهين قاعده و اشكالات مطرح شده، در اين مقاله مورد بررسي قرار ميگيرند.

One of the important principles of Islamic philosophy is that all temporally originated things are preceded by potency and matter. This principle, which explains the relationships among natural objects in the course of time, claims that the formation of all temporally originated things, whether material or immaterial, and the occurrence of all changes in the world are based on some pre-existing contexts and potentials. It also indicates that future is nothing but the flourishing and emergence of the past with the help of certain totally immaterial beings. During the history, Islamic philosophers have presented some arguments in order to demonstrate this principle. The first is Ibn Sina’s famous argument, which relying on the idea that each temporally originated thing is ontologically possible (before creation), and that this possibility is ontological and relative, proves the possibility of preparedness and the matter carrying it. However, this argument firstly suffers from the fallacy of equivocality of names. Secondly, by considering possibility to be relative, it has to deal with a serious challenge, i.e. the realization of a relation without any existing sides. The second and third arguments, with one considering the annihilation and flaw of conditions and the other considering the existence of conditions and the annihilation of barrier as the causes of the appearance of preparedness, suffer from the fallacy of petito principii (reasoning in a circle). Nevertheless, there is also a fourth argument which is based on the commensurability between the recipient and the received, and the past and future. The writer believes that this is the strongest argument in this regard. This paper intends to provide a conceptual analysis of this principle and determine the instances of its truth. It also examines the existing interpretations in relation to this principle and analyzes its arguments and the related criticisms.