بررسي رده‌شناختي مقوله «قمر» در ساخت رويدادي افعال حركتي در زبان فارسي

A Typological Analysis of Satellite in the Event Structure of Motion Verbs in Persian

در اين پژوهش مقوله دستوري «قمر» بررسي شده است كه توسط تالمي در پژوهش‌هاي معناشناختي و رده‌شناسي‌اش معرفي شده است. او قمر را مقوله دستوري بسته‌اي مي‌داند كه شامل هر سازه‌اي غير از متمم اسمي يا گروه حرف اضافه‌اي همراه فعل مي‌شود كه با ريشه فعل رابطه خواهري داشته باشد در اين نوشتار نمودهاي صوري اين مقوله در زبان فارسي و مقولات معنايي كه توسط آن بيان مي‌شوند را بررسي كرده‌ايم. نمود اصلي قمر در زبان فارسي در دوره‌هاي پيشين در افعال پيشوندي است؛ اما در دوره كنوني برخي از عناصر فعل‌يار در افعال مركب نقش قمر را ايفا مي‌كنند. بنابراين در اين مقوله نوعي واژگاني‌شدن در حال انجام است. همچنين مشخص كرده‌ايم كه زبان فارسي از نظر تقسيم‌بندي تالمي (قمرـ محور و فعل‌ـ محور) مي‌تواند در هر دو دسته واقع شود، چرا‌ كه در برخي موارد با خصوصيات زبان‌هاي قمر‌ـ محور سازگاري دارد و در برخي موارد با ويژگي‌هاي زبان‌هاي فعل‌ـ محور. بنابراين بهتر است اين تقسيم‌بندي دوگانه، جاي خود را به يك پيوستار بدهد كه زبان‌هاي دنيا مي‌توانند در آن جاي گيرند و حتي در حال حركت به يكي از دو سوي پيوستار باشند. گفتني است اسلوبين به اين تقسيم‌بندي تالمي دسته سومي نيز اضافه كرده است كه با ويژگي‌هاي زبان فارسي سازگار نيست.

In this paper, we analyze the grammatical category of satellite, which was introduced at first by Talmy in his semantic – typological researches. Satellite is a closed – class category that includes any constituent other than a nominal complement that is in a sister relation to the verb root. Talmy categorizes worldʹs languages into two main typological categories: languages, which show framing concepts such as path, aspect, etc. on the verb, are verb – framing languages, and languages, which show framing concepts on the satellites, are satellite – framing languages. In this study, satellite, its formal representations and the semantic concepts expressed by it, are analyzed. It was found that the main form of satellite in Persian has been the verbal prefixes in the past periods, and now it is the verb - assistant element in Persian compound verbs. It can be said that a kind of lexicalization has taken place in this category. That is, the concepts, which were previously expressed by bound morphemes (prefixes), are now expressed by free morphemes (verb assistant in compound verbs). It was also indicated that Persian language in some cases is compatible with satellite – framing and, in some other cases, with verb – framing languages. So it is suggested that this classification works better if defined as a continuum with satellite – framing languages at one end, and verb – framing languages at the other end, and that languages can be anywhere on this continuum or even be moving toward one of the ends of the continuum.