بلاغت «تكرار» در قرآن و شعر قديم عربي (جاهلي)

Eloquence of Repetition in Quran and Arabic Old Poetry

اصالت تعابير قرآن مي‌طلبد كه هر تعبير قرآني يك موقعيت را توصيف كند و يك واژه در سياق معين، بخشي خاص از معارف و اطلاعات را فراهم آورد تا تكرار الفاظ و عبارات‌، تكراري‌ بي‌حاصل نباشد‌. غالباً در زبان‌شناسي و «معناشناسي شناختي » عقيده بر اين است كه «معنا» پديده‌اي ثابت و تغيير‌ناپذير نيست؛ بلكه يك واژه در تركيب‌هاي مختلف بر معاني گوناگوني دلالت دارد‌ كه معناي ثابت كلمات، معناي معجمي آن‌ها است نه معناي سياقي‌. مطابق قواعد نحوي نيز وقتي يك اسم براي بار دوم و سوم در يك جمله به ‌كار مي‌رود، بايد به جاي آن از ضمير استفاده شود؛ اما در آياتي مثل «وَ السَّمَا َ رَفَعَهَا وَ وَضَعَ المِيزَانَ اَن لاتَطغَوا في المِيزَانِ وَ اقيمُوا الوَزنَ بِالقِسطِ وَ لا تُخسِروُا المِيزَانَ» (الرحمن/ 7‌- 9) اين قاعده مراعات نشده و اين حاكي از آن است كه تكرار لفظ «ميزان» در سياق‌هاي جديد بايد بر معاني جديدي دلالت كند؛ در غير اين صورت بايد به جاي لفظ تكراري، از ضمير استفاده مي‌شد‌. واژه‌ها يا عبارات تكراري قرآن ممكن است در ابتدا مفهوم تكرار ‌بي‌حاصل يا تكرار در بيان را به ذهن متبادر كنند؛ در صورتي كه از لحاظ كاركرد با هم متفاوتند و بنا به عقيده هيلدي ، بر «تصريف در بيان» دلالت دارند‌. غرض از «تكرار» در شعر قديم عربي بيشتر تاكيد و مبالغه است تا تصريف در بيان و مفهوم تكرار نزد ناقدان و بلاغيان اغلب ناظر به همين معني است. تكرار هميشه از عوامل مخل فصاحت به ‌شمار نمي‌آيد، بلكه برعكس گاهي بلاغت كلام در گرو آن نهفته است. بسياري از نمونه‌هاي تكرار، اغراضي غير بلاغي دارند، به‌طوري‌كه لازم نيست هميشه از منظر بلاغت به مسيله تكرار بنگريم. هدف از اين مقاله تببين جايگاه تكرار در زبان و نقش آن در قرآن و شعر قديم عربي است.

Despite of discussion of “repetition”, which is simple and minor and, in the rhetoric, it is a disruptive factor of eloquence, but the rhetorical of speech is subject to repetition. The secret of repetition in Quran phrases and words is known due to forward and backward words. While in Quran, there is not any useless repetition. Although in Quran, some phrases are sometimes repeated, repetitions are not boring and are commensurate with the features of each chapter as if one can say in each chapter repeated parts have a new meaning. End goal of repeating is to emphasize on the subject and make it bigger to show its importance. Further, if we put repetition in Quran in this class, there will be not any disruptive in relation. If repetition is because of ordering and dividing such as «وجا ربك والملك صفا صفا», the purpose is not emphasizing an hyperbole. Sometimes, from music point of view, its cause is also important, and contemporary definition of repeat is not different from ancients. However, if repetition is because of situation, rhetorical is the condition not because of disability .