تبيين ابعاد و مولفه هاي تاب آوري شهرهاي اسلامي

Determining Dimensions and Components of Islamic Cities Resilience

شهرها، نظامهاي پيچيده و بههم وابستهاي هستند كه نسبت به تهديدهاي طبيعي، انسانساخت و خرابكارانه، بسيار آسيبپذيرند. مشخصاتي كه شهرها را مطلوب و دستيافتني ميسازد، مانند معماريها، مراكز تمركز جمعيت، چيدمان عناصر و فضاهاي شهري، زيرساختهاي بههم وابسته و ساير موارد، اينها شهرها را در معرض خطرهاي بالايي نسبت به مخاطرات طبيعي (سيلها، زلزلهها و...) و نيز مخاطرات انسانساخت قرار ميدهد. برخي از شهرهاي جهان، با وجود اينكه همواره مجبور به سازگار شدن و تطابق با تغيير شرايط پيرامون بودهاند، سابقه طولاني در پذيرش مداوم ساكنان و ادامه حيات شهري دارند. در كنار آنها شهرهاي بزرگ ديگر در دوره هزاره نخست پس ازميلاد هم بودهاند كه هماكنون از اهميت كمتري برخوردارند. شهرهايي چون كايفنگ، چين؛ نيشابور، ايران؛ كاردوبا، اسپانيا. حتي برخي از شهرها در مسير تاريخ به طور كامل، ويران و رها شدهاند، همانند آنگلور، امپراتوري خمر و شهر سوخته ايران. از سويي ديگر، قرنهاست شهرهاي اسلامي نظير قاهره، استانبول، بغداد و تبريز كه در كل دوران هزاره دوم از بزرگترين شهرهاي جهان اسلام محسوب ميشدند، با وجودِ تجربه حوادث و تحولات بيشمار، با تغيير نيازها، عملكردها و كاركردها و شكلها به حيات و بالندگي خود ادامه ميدهند. اين شهرها به طور معمول، حوادث و تحولات زيادي را در تاريخ پرفراز و نشيب خود تجربه كردهاند، اما بيشتر بهدليل داشتن شبكهاي پايدار و منسجم از تركيب نظامهاي كالبدي و جوامع انساني، با انعطاف پذيري لازم در برابر حوادث و تغييرات، قابليت انطباق با شرايط جديد را فراهم نمودهاند. امروزه اين ظرفيت تحمل بهعنوان «تابآوري» شهرها مورد توجه محققان قرار گرفته است. با وجود تمام توجهات و كوششهايي كه براي تحقق مفهوم تابآوري جوامع شهري صورت پذيرفته، تعداد محدودي از قوانين نظاممند مدوّن در مورد تابآوري وجود دارد كه در مقياس شهر كاربردي شدهاند. تابآوري شهر عبارت از معياري براي سنجش ميزان توانايي نظام (System) شهري براي جذب تغييرات و سازماندهي مجدد تغييرات حاصل از اختلالات، پايداري شهر و ظرفيت سازي است. در اين مقاله براي بررسي تابآوري شهر كه در اينجا ظرفيت تحمل در ابعاد مادي و معنوي قلمداد شده از الگوي ارزيابي ظرفيت با رويكرد مبتنيبر نگرش سيستمي استفاده گرديده و سعي بر آن بوده است كه با ارايه تعاريف آسيبپذيري، تابآوري و نيز بررسي ارتباط ميان تابآوري، آسيبپذيري و ظرفيت انطباق و سازگاري با توجه به چارچوبها و الگوهاي مطالعه شده، ابعاد و مولفههاي پيشنهادي براي تابآوري شهرهاي اسلامي مشخص و ارايه شود.

Cities are complex and interdependent systems, extremely vulnerable to threats from both natural hazards and terrorism. Attributes, which makes cities desirable and attainable, such as architectures, population concentration centers, deployment of urban areas and elements, interdependent infrastructures and others, expose them to high risk of natural disasters and manmade incidents. Some cities, despite of their adaptation capacity with surrounding changes, have long experience to acceptance of residents and continuity of operations. Beside that there were some cities in first millennium of BC that are not so important these days, such as Neyshabour, Iran and Kardouba, Spain. On the other hand, some Islamic cities such as Cairo, Istanbul, Baghdad and Tabriz was considered as one of the big cities in the world and despite of different incidents, they continue to their operations and living due to their changing in needs, functions and operations. These cities because of their sustainable and resistance networks of physical systems and communities, can adapt themselves to different incidents and disasters. Nowadays, although there is a lot of research about the conception of resilient city, there are few systematic rules in resiliency that have been applied in city scale. Subcommittee on Disaster Reduction has defined the resiliency as “the capacity of a system, community, or society potentially exposed to hazards to adapt, by resisting or changing, in order to reach and maintain an acceptable level of functioning and structure.” This is determined by the degree to which the social system is able to organize itself to enhance its capacity from previous experiences to better future protection and to improve risk reduction measures. At this article, systematic approach of capacity evaluation model is used. It tries to determine proposed components and dimensions of Islamic resilient cities by presentation of connection between resiliency, vulnerability and adaptation capacity and also studied frameworks and models around the world.