سبك تاريخ‌نويسي شاهنامه فردوسي

Historiography Style in Shahnameh Ferdowsi

چكيده برخي شاهنامه را به دليل منظوم يا حماسي بودن و يا وجود بخش‌هاي اسطوره‌اي، متني تاريخي ندانسته يا دست كم ارزش تاريخيش را كم‌رنگ انگاشته‌اند. اين جستار به دنبال يافتن پاسخ پرسش‌هايي درباره سبك و شيوه تاريخ‌نويسي شاهنامه، شناخت ويژگي‌هاي تاريخ نگارانه آن و نشان دادن ارزش و جايگاه آن در روند تاريخ‌نويسي ايراني است. در اين مقاله پس از نگاهي به تاريخ‌نويسي ايران باستان و سده‌هاي نخستين اسلامي، ويژگي‌هاي سبك تاريخ‌نويسي شاهنامه بررسي شده است و مي‌توان آن را ادامه دهنده راهي كهن در تاريخ‌نويسي دانست. روش كار چنين است كه پس از واكاوي عناصر و درون‌مايه‌هاي تاريخ نگارانه متن، دلايل و نشانه‌هاي اهداف و انگيزه‌هاي تاريخ نگارانه فردوسي با آوردن گواه‌هايي از متن شاهنامه در 6 دسته بخش‌بندي شده‌ است. سويه‌هاي شاعرانه، داستاني و اسطوره‌اي متن، و نيز اهداف اخلاقي و خويشكاري ملي/ هويتي فردوسي، لطمه‌اي به سويه تاريخي رخ‌دادها و اعتبار آنها وارد نساخته است. براساس اين يافته‌ها مي‌توان دريافت كه شاهنامه افزون بر دارا بودن ويژگي‌هاي تاريخ‌نويسي ايران باستان و نوزايي آن، اين شيوه را به اوج نيرومندي و كارايي رسانده و از اين رو تاثيري بسيار بر تاريخ‌هاي پس از خود نيز داشته است.

Abstract Some do not recognize Shahnameh as a historical text since being an epic or due to its versified form and despite its mythic sections its historical value is underestimated. This research aims to find answers to the questions regarding the style and the manner o f historiography of Shahnameh, recognize its historiographical characteristics and to show the value and standpoint of Shahnameh in the trend of historiography in Iran. Casting a look upon the ancient Persian historiography, and the first Islamic centuries those characteristics were analyzed to show that the style used in Shahnameh was the continuation of the ancient way in historiography. The method was to search for the historiographical elements and themes in the text, having in mind Ferdowsi’s reasons, purposes and motivation for recording history, bringing evidence from the Shahnameh text and classify them into six sections. The poetic, fictive and mythological aspects of the text and also the ethical and national purposes of Ferdowsi to enliven and immortalize the Persian national identity in no way undermined the historical aspect of the events. Based on these findings it could be understood that apart from sharing the historiographic characteristics of the ancient Iran and its rebirth, Shahnameh has taken this style to its utmost power and efficiency and hence has influenced greatly the histories succeeding it.