كاركرد سياسي و اجتماعي ديوانگان دانا بر‌پايه حكايات مثنوي‌هاي عطار

The Socio-political Functions of Intelligent Fools Based on the Tales of Attār

در قرن‌هاي دوم و سوم هجري قمري، در جوامع‌ اسلامي شخصيت‌هايي ظهور كردند كه به سبب آميختگي عقل و جنون در گفتار و كردارشان، بعدها «عقلا المجانين» يا «ديوانگان دانا» لقب گرفتند. ديوانگيِ عرفيِ عقلاي مجانين سبب شده بود تا ايشان از آزاديِ منحصربه-فردي برخوردار باشند؛ نوعي آزاديِ دروني و بيروني كه اجازه مي‌داد از مفاهيم مسلط يا مقدّس روزگار خود عبور كنند و ديدگاهي تازه و انتقادي درمورد شيوه معمولِ ارتباط «انسان‌ با خدا»، «انسان‌ با جامعه» و «انسان‌ با نهادِ قدرت» ارايه كنند. اين پژوهش رويكرد عقلاي مجانين در تعامل با جامعه و مواجهه با نهاد قدرت را، برپايه حكايات عطار نيشابوري بررسي و تحليل مي‌كند و به موارد زير مي پردازد: گونه‌شناسي عقلاي مجانين و تبيين كاركرد جنون به عنوان پناهگاه انديشمندان؛ تحليل كاركردهاي سياسي و اجتماعي ديوانگان دانا برپايه آرا باختين؛ و نمودنِ شباهت‌هاي كاركردي عقلاي مجانين در فرهنگ اسلامي (مثنوي‌هاي عطار) و ساير فرهنگ‌ها، ازجمله در مسيحيت (آرا اِراسموس).

In the 2nd and 3rd centuries A.H., some intellectuals came to the scene who, because of the integrating of wisdom and madness in their words and actions, were called intelligent fools. This outward madness was an occasion for exceptional freedom, in a way that these apparently insanes went beyond the conventional and sacred concepts of their Time to propose different ways of interrelation between God/Human, Man/Society, and Man/Power institutions. The present article studies these interrelations through reading some tales of Att?r, and is concerned with the following issues: Typology of Intelligent Fools and determination of madness as a resort for intellectuals; analysis of the socio-political functions of Intelligent Fools based on Bakhtin’s ideas; demonstration of the similarities between Intelligent fools in Islamic culture (Mathnavis of Att?r) and Christian culture (Ideas of Erasmus).