بررسي مهمترين مواد موثره ثانوي و مقايسه آن در اندام‌هاي مختلف گياه دارويي زرشك (Berberis vulgaris L.) در جنوب شرق استان گلستان

Investigation of secondary active compounds of medical plant Berberis vulgaris L. and its comparison among different part of the plant in South East of Golestan province

گياه دارويي زرشك (Berberis vulgaris L.) از گونه‌هاي ارزشمند نواحي كوهستاني استان گلستان است. در اين تحقيق عمليات صحرايي به‌ منظور بررسي اتنوفارماكولوژيكي، شناسايي رويشگاه‌هاي طبيعي و فنولوژي گياه مورد مطالعه طي سال‌هاي 89-88 انجام گرفت و اندام‌هاي مختلف گياه از رويشگاه كوهستاني چهارباغ جمع‌آوري، عصاره‌گيري و بررسي ميزان مهمترين تركيبات ثانوي اندام‌ها با استفاده از روش اسپكتروفتومتري ارزيابي گرديد. در اين تحقيق مهمترين اطلاعات دارويي گياه مورد نظر از درمانگران با تجربه محلي روستاي چهارباغ بدست آمد و نتايج نشان داد كه از فراورده‌هاي مختلف گياه زرشك به‌صورت منفرد يا تركيبي با ساير گونه‌هاي دارويي منطقه به‌عنوان ملين، مدر و ضد التهاب قوي در درمان بيماري‌هاي سرطان، قلبي عروقي و فشارخون استفاده مي‌شود. رشد رويشي گياه از فروردين آغاز شده و گلدهي آن از اواخر خرداد شروع و رسيدن ميوه آن تا اواخر مهر ادامه داشت. اين گياه در خاك‌هايي با بافت شني، رسي، لومي، با 2/7 pH و هدايت‌الكتريكي 4/3 و در اقليم نيمه مرطوب معتدل (مديترانه‌اي)، تا كوهستاني رويش دارند. نتايج بررسي‌هاي فيتوشيميايي نشان داد كه ميزان تركيبات فلاونوييدي اندام‌هاي گياه (ريشه، ساقه، برگ، گل و ميوه) در محدوده 9/59-2/8 ميلي‌گرم در گرم معادل كويرستين، ميزان فنل كل 8/37-1/16 ميلي‌گرم در گرم معادل اسيد گاليك و ميزان آنتوسيانين بسيار متغير و در محدوده 42/153-34/11 ميلي‌گرم در گرم معادل سيانيدين-3- گلوكوزيد در هر يك از اندام‌ها مشاهده شد، به‌طوري‌كه اندام‌هاي برگ و ميوه به‌ترتيب، از بيشترين مقدار تركيبات ثانويه برخوردار بودند. نتايج حاصل از آلكالوييد بربرين در دو اندام پوست ريشه و ساقه گياه زرشك نشان داد كه ميزان آن در پوست ساقه و ريشه به‌ترتيب B% 03/1، 37/6 درصد و ساير اندام‌هاي اين گياه فاقد آن بود. واژگان كليدي: استان گلستان، آلكالوييد بربرين، آنتوسيانين، تركيبات فلاونوييدي، تركيبات فنلي، زرشك

Medical plant Berberis vulgaris L. is one of the valuable species of mountain regions of Golestan province. In this research, ethnopharmacology, phenology and detection of natural habitats of B. vulgaris L., was performed during 88-89 and different organs of the plant was collected, extracted and assessment of organs main secondary compounds amount was performed using spectrophotometer. In this study, medicinal information about the plant was attained from local experienced therapists of Cheharbagh village suggesting that different products of barberry plant are used, single or combined with other medical plants, as with using as laxative, diuretic and as a strong anti-inflammatory agent to treat cancer, cardiovascular and hypertension diseases.Growing of plant startsin farvardin, flowering in late khordadandfruitripening lasts until last September. This plant grows in the soils with the sand,silt and luminal texture with pH of 7.2 and electric conductivity of 3.4 and in semi-moisttemperate (Mediterranean) to mountainous climates. Results of phytochemical studies of the plant organs showed that amount of total flavonoid was 8.2-59.9 mgQuEg-1, total phenol was 16.1-37.8 mgGAEg-1and anthocyaninewas 11.34-153.42 mgCGEg-1, as the leave and fruit had the highest quantity of secondary compounds. Results of alkaloid berberine test showed that its amount in the skin of stem and root was 1.03 and 6.34 B%, respectively, and the other organs did not contain this material. Keywords: Alkaloid berberine, Anthocyanin, Berberis vulgaris L., Flavnoids, Golestan province, Total phenol.