رشته،‌ ميان‌رشته و تقسيم‌بندي علوم

Discipline, Interdiscipline and Classification of Knowledge

به نظر مي‌رسد تمركز و تاكيد بر رشته و ميان‌رشته در حوزه علوم و معارف، با تقسيم‌بندي علوم و روابط اجتماعي و فرهنگي دانش پيوند داشته باشد. تاريخ طبقه‌بندي علوم حكايت از آن دارد كه معيار تقسيم‌بندي يا هستي‌شناختي و اخلاقي بوده است يا روش‌شناختي و معرفت‌شناختي. مبناي وجودشناختي بر پايه اين امر شكل گرفته است كه وجود داراي سلسله‌مراتب است؛ مبناي اخلاقي نيز به ميزان اثربخشي و فايده علوم در رفع احتياجات زندگي عملي فردي يا اجتماعي مربوط است. در مقابل، مبناي روش‌شناختي بر اين واقعيت مبتني است كه روش‌هاي كشف حقيقت و اثبات ديدگاه درست، بسيار متنوعند. بنابراين، روش كسب معرفت در برخي از علوم از بقيه متفاوت و كامل‌تر تلقي شده است. بر همين قياس، هر شاخه و رشته از علم بر مبناي معرفت‌شناختي، بر نظام‌ حقيقت تاكيد داشته است. اين‌كه كدام معيار، معيار اصلي طبقه‌بندي علوم باشد، گرايش دارندگان علوم به سمت رشته يا ميان‌رشته را نيز تعيين مي‌كند. حسب اين تمايز، «ميان‌رشته‌اي»، در وهله اول، با عطف توجه به معيار هستي‌شناختي و اخلاقي، مطرح شده است و در مقابل، «رشته» با عطف توجه به معيار روش‌شناختي و معرفت‌شناختي به دست آمده است. در دوران مدرن، به دليل غلبه تقسيم‌بندي ناشي از معيارهاي روش و صدق، «رشته» مبناي آموزش و پژوهش قرار گرفت، اما به دليل خدشه در اين معيار، بار ديگر به معيارهاي هستي‌شناختي و اخلاقي توجه شده و ميان‌رشته‌اي در كانون توجه قرار گرفت. سياليت معيار «روش» در مقام مقسّم علوم، مرزبندي‌هاي موجود را دچار چالش كرده است و توجه به فايده‌مندي علوم از جنبه حل‌المسايلي، افق همكاري‌هاي ميان‌رشته‌اي را نويد داده است. از اين نظر، اين مطالعه به بررسي اين نسبت‌سنجي مي‌پردازد.

It seems that the focus and emphasis on discipline and interdiscipline in the area of knowledge and episteme has a link to the knowledge classification and social and cultural relations of knowledge. The history of knowledge classification shows that the classification criteria are either ontological and moral or methodological and epistemological. The ontological basis is on the fact that existence is hierarchical; moral basis also depends on the amount of effectiveness and usefulness of the knowledge in providing the needs of practical life in individual or social dimensions. Contrarily, methodological basis is formed on the fact that methods for discovering the truth and proving the correct viewpoint are very various. Therefore, method of episteme acquisition in some knowledge is considered different and more complete than others. Similarly, any field of knowledge based on epistemology has emphasized on the truth system. The fact that which criterion should be used for knowledge classification also determines the knowledge owners’ trend towards discipline or interdiscipline. Considering this differentiation, “interdisciplinary” in the first instance has been brought up according to the moral and methodological basis and, contrarily, “discipline” has been obtained according to the methodological and epistemological basis. In the modern age, “discipline” has become the base of education and research due to the domination of the classification resulted from the method and truth criteria. But because of the shortcomings found in these criteria, once again ontological and moral criteria and consequently interdisciplinary came into consideration. Fluidity in the “method” criterion – as a means of classifying the knowledge -- has challenged the current boundaries, and taking into account the usefulness of knowledge for problem solving promises interdisciplinary collaborations in the future. Thus, this research studies this issue.