مقايسه تطبيقي و تحليل سطوح توسعه يافتگي مناطق روستايي در سال هاي 1375 و1385 با استفاده از تحليل عاملي و خوشه اي (نمونه موردي: استان كردستان)

Analyzing the Level of Development in Rural Areas of Kurdistan Province in 1996 and 2006 using Factor and Cluster Analyses

با توجه به روند فزاينده شهري شدن جهان و از جمله ايران در آينده، توجه به سكونتگاههاي روستايي براي توسعه متوازن و آمايش محيط و نيز بستر سازي شكل گيري جامعه شهري پايدار فردا بسيار ضروري و غير قابل اجتناب است و به منظور رسيدن به بهينه ترين شيوه هاي مداخله و توزيع عادلانه خدمات، توجه به وضع موجود سكونتگاهها و تعريف اولويتها در محور هاي مختلف امري لازم است. برنامه ريزي براي نواحي مختلف، از نظر توسعه و توازن وبرخورداري هر چند هم در بالاترين سطح توسعه قرار گرفته باشند، امري لازم و ضروري است. از آنجا كه توسعه مفهومي چند بعدي است كه در خود، تجديد سازمان نظام اجتماعي- اقتصادي را به همراه دارد، بررسي سطوح و ابعاد مختلف توسعه و آگاهي از ميزان برخورداري نواحي مختلف مي تواند گامي موثر و اساسي در اين تجديد سازمان و برنامه ريزي باشد. اين امر نه تنها از بعد روستايي ، بلكه از جنبه منطقه‌اي داراي اهميت است. اين پژوهش با استفاده از روش هاي اسنادي- تحليلي انجام گرفته و رويكرد حاكم بر آن از نوع كاربردي به دنبال روشن ساختن تفاوت‌هاي منطقه‌اي در زمينه شاخص‌هاي گوناگون توسعه است. شاخص هاي مختلفي در ابعاد بهداشتي- درماني، آموزشي، زيربنايي، تسهيلات و تاسيسات، اجتماعي- فرهنگي و غيره در اين پژوهش مورد بررسي قرار گرفته است كه با استفاده از تكنيك هاي آماري از جمله تحليل عاملي، تحليل خوشه اي و تلفيق نتايج به دست آمده و تشكيل پايگاه داده سيستم اطلاعاتي جغرافيايي (GIS) سطوح توسعه يافتگي مناطق روستايي استان كردستان در دو بازه آماري 1375 و 1385 تعيين شده است. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه در سال 1375 سكونتگاههاي روستايي كامياران، بيجار و سقز بالاترين ميزان برخورداري از شاخص هاي توسعه، سكونتگاههاي روستايي قروه، سنندج و ديواندره در سطح مياني و سكونتگاههاي روستايي مريوان و بانه در پايين ترين سطح برخورداري از شاخص هاي توسعه قرار دارند. همچنين نشان مي دهد كه در سال 1385 سكونتگاههاي روستايي شهرستان هاي بيجار، قروه و سنندج بالاترين ميزان برخورداري از شاخص هاي توسعه، سكونتگاههاي روستايي كامياران، ديواندره و سروآباد در سطح مياني و سكونتگاههاي روستايي شهرستان هاي مريوان، سقز و بانه در پايين ترين سطح برخورداري از شاخص هاي توسعه قرار دارند. سطوح و سرانه زمين كشاورزي، موقعيت شهرستان در ارتباط با راه هاي اصلي و مركزيت و ميزان دور افتادگي شهرستان از مسيرهاي ارتباطي اصلي، اقتصاد متمركز شهري و نسبت شهري بودن جمعيت، موقعيت جغرافيايي و موقعيت مرزي؛ ناهمواري ها و ويژگي هاي محيطي را مي توان از عمده علل موثر بر ميزان برخورداري سكونتگاههاي روستايي استان كردستان نام برد. بنابراين شهرستانهاي نزديك به مناطق شرقي استان كه به مسيرهاي اصلي ارتباطي نزديك‌ترند از وضعيت مطلوب‌تري در مقايسه با شهرستان‌هاي مرزي و كوهستاني برخوردارند.

Due to the fast growing trend of urbanization in the third world countries and the disparities between urban and rural areas in terms of income, employment and the availability of basic infrastructure and services, it is important to pay more attention to the rural settlements to create a balanced development across each region. This will pave the way for a kind of sustainable urban community in future. Since the development is a multi-dimensional concept which includes reorganization of the entire economic and social system, it is essential to investigate its different levels and identify the rate of development across the regions as important step in such reorganization and planning. Apart from rural areas, this is more important from regional point of view. Regarding this, the following research questions became a starting point to organize the methodology and the sources of information: 1. Does the distance of rural settlements from the centre of province affect the rate of development? 2. Does the frontier location of the province affect the rate of rural development? 3. Is there any link between the rural settlements development and mountainous features of the province? The research commenced with a comprehensive literature and document analysis and due to its major approach, is in line with applied research to recognize differences between the regions. For this, different indices have been characterized and used regarding different Social, economic, physical, health, and cultural aspects of development from two National Population and Housing Census of 1996 and 2006. Considering these indices, the level of development across the rural areas of Kurdistan province has been identified using factor and cluster analyses and the results classified and mapped by GIS. The research results show that there is an inequality in the level of development across the rural areas of the province. In this regard, the rural settlements of Kamyaran, Bejar and Saqez can be classified as Middle-developed and Marivan and Baneh as less-developed areas in 1996. In 2006, the rural settlements of Bejar, Qourveh and Sanandaj have been classified as developed, Kamyaran, Devandareh and Sarvabad as Middle-developed and Saqez and Baneh as less-developed areas in Kurdistan province. This inequality is mainly associated with the level and amount of agricultural land ownership, distance and proximity to the main roads, distances to the border, geographical and environmental conditions and situation of the villages. Therefore, the counties of eastern part of the province which are close to the main roads had better conditions than other counties of western part.