ارزشيابي برنامه پيشگيري از اعتياد در محيط كار

Evaluation of the ʹʹsubstance abuse prevention programʹʹ in workplaces

آخرين ارزيابي وضعيت اعتياد در كشور در سال 1386 نشان مي‌داد. حدود 70 درصد از معتادان كشور شاغل بوده‌، و حدود 10 درصد از آنها مصرف مواد را در محيط‌هاي كار شروع كرده‌اند. برنامه‌هاي پيشگيري از اعتياد در محيط كار به طور عملي در سال 1381 در 5 استان پايلوت شد و از سال 1382 در كل كشور تعميم داده شد. به‌منظور ارزشيابي اين برنامه و بهبود تصميم‌گيري در مورد شيوه ادامه كمي و كيفي آن در سال‌هاي آتي اين طرح انجام شده است. اين تحقيق توصيفي تحليلي بر اساس روش ارزشيابي برنامه‌هاي سلامت به اجرا در آمده است. داده‌ها از طريق مرور اسناد مرتبط به تاريخچه و پايش برنامه از بدو راه‌اندازي، جلسات بحث گروهي متمركز با كارشناسان استاني سازمان بهزيستي، مصاحبه با ده نفر از افراد مطلع و مصاحبه با كارشناس رابط برنامه در 58 محيط كار نمونه گيري شده، جمع آوري شده است. اين ارزشيابي نشان داد مهم‌ترين دستاورد برنامه از ديدگاه افراد مورد مطالعه افزايش آگاهي و حساسيت در كاركنان و كارفرمايان نسبت به موضوع اعتياد، و تمرين و توانمندشدن كارشناسان رابط محيط كار و آثار ثانوي ناشي از كاهش اعتياد در محيط كار از جمله افزايش بهره‌وري، كاهش غيبت، كاهش مرخصي‌ها و غيره. از جمله ديگر دستاوردهاي برنامه بوده است. مهم‌ترين چالش‌هاي برنامه با سهم تقريباً يكسان در هر سه حوزه قانوني سياستي (كلان)، ساختاري عملياتي و رفتاري (خرد) عنوان شده است. مهم‌ترين راهكارهاي پيشنهادي ارتقاي برنامه عبارتند از بازنگري در بسته خدمتي، تهيه شيوه‌نامه جامع و ساده با مشاركت كليه ذي‌نفعان، تفاهم‌نامه با نمايندگان كارفرمايان و كارگران و استفاده از روش‌هاي تشويقي كارفرمايان در سطح استان بود. با اينكه داده‌هاي كافي دوره‌اي براي مقايسه نشان‌گرهاي بروز و شيوع اعتياد در محيط‌هاي كاري وجود نداشت، اتكاي ارزشيابي به نظرات سه دسته افراد ذي‌نفع (صاحب‌نظران، كارشناسان رابط در محيط كار، تسهيل‌گران استاني سازمان بهزيستي) بود، كه از اجراي برنامه رضايت داشتند و استمرار آن را با اصلاحاتي ضروري مي‌دانستند.. اما در كوتاه‌مدت بازنگري در بسته خدمتي پيشگيري از اعتياد در محيط كار با مشاركت نمايندگان كارفرمايان، كارگران، كارشناسان رابط محيط كار و كارشناسان استاني و توجيه و توانمندسازي محيطي در سطح استان و محيط‌هاي كاري از جمله گام‌هاي كاربست نتايج اين ارزشيابي است.

Objective (s): The last evaluation of addiction conditions in Iran in 2008 showed that 70% of the addicts in Iran are employed and about 10% of them have started drug taking in their workplaces. The addiction prevention program in workplaces were practically piloted in 5 provinces in 2003 and generalized to the whole country from 2004. This study was carried out to evaluate the program in order to improve its implementation. Methods: This analytical descriptive research has been implemented according to health program evaluation method. Data has been collected through reviewing documents of the program history and monitoring since it was established, intensive group discussion sessions with Welfare Organization local authorities, interviewing 10 well-informed individuals, and interviewing program intermediary experts in 58 workplaces. All data were classified in three general categories as achievements, challenges, and techniques to promote the program; and it was finalized in the project steering committeel, and future trends were proposed to develop and promote the program. Results: The most important achievement of the program from the viewpoint of individuals studied has been awareness and sensitivity increase in employers and employees on addiction. The secondary effect was decline in addiction in workplaces and increase in productivity, absenteeism and leave reduction. The most important challenges of the program have a nearly equal contribution in all three legal-political (macro), operational- structural (middle), and cultural- behavioral (micro) domains. The most important proposed techniques to promote the program were service pack revision, preparing simple and comprehensive style sheet with all stakeholders’ incorporation, signing an agreement with employers and employees representatives, and applying encouraging methods for employers at local levels. Conclusion: Although there was inadequate periodic data to compare indicators of addiction incidence and prevalence in workplaces, evaluation relied upon ideas of three stakeholders (authorities, intermediary experts, and local facilitators) who were satisfied with the program implementation and required it to be continued and amended. Long-term intervention are needed to include addiction prevention program into health promotion programs in work places and attempt to legalize them. However, in short term service pack revision of addiction prevention in workplaces with incorporation of employers’ representatives, employees, workplace intermediary experts, provincial authorities; environmental rehabilitation and justification at local level and workplaces, are recommended.