داستان آفرينش و سرگذشت حضرت آدم(ع) در قرآن از حقيقت تا تمثيل

Story of Adam’s Creation and His Adventures from Reality to Allegory

نگرش‌هاي متفاوت به داستان آفرينش انسان، با تنوع روايات، گرايش‌هاي گوناگوني را در حوزه مباحث درون ديني و حتي برون ديني ايجاد كرده است. كوشش براي فهم همه ابعاد اين داستان و آگاهي از رمز و رازهاي خلقت آدمي اگرچه مطلوب، اما بسيار دشوار است. ترتيب عناصر محوري اين داستان و احراز تقدّم و تاخر آن نيز چندان آسان نيست. در اين نوشتار، پس از گذري بر پيشينه تاريخي بحث خلقت، به مفهوم حقيقت و تمثيل در داستان آفرينش آدم پرداخته شده و سپس اجزا گوناگون آن در قرآن همانند: تكلم خداوند با ملايك، خلافت، پرسش فرشتگان و پاسخ خداوند، تعليم و عرضه اسما بر آدم و ملايك، سجده فرشتگان و امتناع ابليس، اسكان آدم در بهشت، شجره ممنوعه، هبوط آدم، دريافت كلمات توسط آدم و توبه خداوند بر وي تحليل و بررسي گرديده است. گفتني است بررسي سياق در دريافت مفهوم هر يك از عناصر مذكور نقشي تعيين كننده دارد؛ زيرا با در نظر گرفتن ارتباط اين اجزا ، معناي حقيقي آن بهتر رخ مي‌نمايد. نتيجه برآمده از اين پژوهش گوياي آن است كه داستان آفرينش و سرگذشت انسان در قرآن، متضمن مفاهيم عميق فلسفي- عرفاني و شيوه بيان آن بر وجهي تمثيلي است؛ به گونه‌اي كه ساختار دروني داستان حاكي از واقعيت، اما تركيب و بيان آن به صورت يك حادثه و بر وجه تمثيل است.

Different viewpoints about man’s creation, according to various narrations, have created many issues inside and even outside the field of religion. Any attempt to understand all the aspects of this story and to get informed of the secrets of man’s creation, despite being very interesting, is very difficult. Recognizing the order of pivotal elements of this story and specifying its beginning and end is not simple. After an overview on the historical backgrounds of the Creation, this text is determined to work on the concept of reality and allegory in the story of Adam’s creation and its different parts like: God’s speaking with angels, Vicegerency, question of angels and God’s answer, teaching of the divine names to Adam and angels, angels’ prostration and Satan’s avoidance, Adam’s dwelling in heaven, the forbidden tree, Adam’s fall, perception of the divine words by Adam and God’s acceptance of Adam’s repentance and etc have been studied. It must be said that the study of context has a decisive role in perceiving the concept of each of the elements mentioned above, since the real meaning of that could better come out by considering the relationship of these parts. The conclusion obtained from this research expresses the fact that the Creation’s story and Adam’s adventures in the Quran contain many deep philosophical and mystical concepts and its style of explanation is allegorical, in a way that the internal structure of the story is representative of reality, but its composition and explanation is like an event and in allegorical form.