بررسي تقابل‌هاي دوگانه در غزل‌هاي حافظ

Evaluation of the Binary Oppositions in the Ghazals of Hafiz

بررسي تقابل‌هاي دوگانه در آثار هنري و ادبي توجه برخي زبان‌شناسان، اسطوره‌شناسان، روايت‌شناسان و نشانه‌شناسان معاصر را به خود جلب كرده است. آن‌ها بر اين عقيده‌اند كه از اين منظر به درك و دريافت‌ بهتري از آثار ادبي مي‌توان دست يافت. در اين پژوهش با نگاهي ديگر به اشعار خواجه شمس‌الدين محمد حافظ، به بررسي تقابل‌هاي دوگانه يا زوج‌هاي متقابل ـ به‌عنوان يكي از عناصر محوري اشعار اوـ خواهيم پرداخت و چنان‌كه ديده مي‌شود، غالب غزل‌هاي حافظ از اين ويژگي برخوردارند. براي اين غرض 100 غزل از مواضع مختلف ديوان او انتخاب شد. در اين غزل‌ها 637 مورد تقابل دوگانه، يعني در هر غزل تقريباً 4/6 مورد، ديده شد. اين تقابل‌هاي دوگانه در سه بخش واژگاني و لفظي (35%)، معنايي و فكري (54%) و ادبي (11%) دسته‌بندي شده‌اند. زوج‌هاي متقابل معنايي در اشعار حافظ بسامد بيشتري دارند. برخي از اين زوج‌هاي متقابل زيرشاخه مفاهيم كلاني است كه در ديوان خواجه كاربرد بالايي دارند، تقابل‌هايي نظير زهد و شادنوشي، نقص و كمال، تهيدستي و توانگري و... . حافظ ازطريق اين تقابل ها غزل هاي خود را تشخّص خاصي داده و سبك شعري خود را از ديگران متمايز كرده است.

The study of binary oppositions in art and literature has attracted some contemporary linguists, mythologists, narratologists and semiologists. They maintain that one may get a better understanding of the literary work through these binary oppositions. In this study attempt is made to have another look at the poems of Shams al-Din Muhammad Hafiz by considering binary opposition as one of the central elements and main features of his poems. For this purpose, 100poems have been selected randomly.In these poems 637 binary oppositions are seen indicating that in each sonnet there are 4 to 6 cases of binary opposition. The binary oppositions are grouped in three parts: verbal and lexical (35%), semantic and conceptual (54%), and literary (11%). Semantic pairs are repeated more often in the poems of Hafiz, which give his Ghazalstheir distinctive feature.