تاثيرات الگوي كاربري اراضي بر توزيع فضايي آلاينده‌هاي هواي شهر تهران

Impact of urban land use pattern on Tehran air quality

الگوي كاربري اراضي نشان دهنده نحوه توزيع و تركيب افقي كاربري‌ها ي شهري مي باشد كه نقش بسيار مهمي در پراكنش آلاينده‌ها و كيفيت هواي شهر بر عهده دارد. تاثير اين الگو بر توزيع آلاينده‌ها را مي توان در مكان گزيني منابع آلاينده (كاربريهاي مسكوني، صنعتي، تجاري، اداري و...) و همچنين اثر گذاري آن بر توزيع سفرهاي شهري و بدنبال آن آلاينده‌هاي منتشر شده از ترافيك شهري دانست. هدف اصلي اين پژوهش نيز بررسي نقش الگوي كاربري اراضي بر تمركز آلاينده‌هاي هواي شهر تهران با استفاده از تركيب تكنيك‌هاي فضايي و روشهاي آمار استنباطي است. آمار 16 ايستگاه سنجش آلودگي شهر تهران در سال 2010 (شامل آلاينده‌هاي CO، NO2، O3، PM10 و SO2) بعنوان متغير تاثير پذير انتخاب گرديده و شاخص‌هاي الگوي كاربري اراضي (استخراج شده توسط نرم افزار FRAGSTATS)، طول شبكه معابر و درصد فضاي باز به عنوان متغيرهاي تاثير گذار انتخاب گرديدند. جهت استخراج متغيرهاي تاثيرگذار از سيستم بافرينگ كه در روش رگرسيون كاربري اراضي (LUR) بكار گرفته مي شود، استفاده گرديد تا نتايج در فواصل مختلف مورد تحليل قرار گيرند. پس از بررسي‌هاي روابط همبستگي ميان تمركز آلاينده‌ها و شاخص‌هاي الگوي كاربري اراضي كه در سه بخش شاخص‌هاي سرزمين، شاخص‌هاي طبقات و ساير شاخص‌ها (شاخص‌هاي طول معابر و درصد فضاي باز) صورت پذيرفت، نتايج تحقيق حاكي از آن است كه بالاترين ضريب همبستگي، مربوط به رابطه ميان آلاينده NO2 و طول معابر در بافر 1000 متري مي باشد. بطور كلي آلاينده NO2 در مقايسه با ديگر آلاينده‌ها همبستگي بيشتري با شاخص‌هاي مورد مطالعه نشان مي دهد كه دليل آن را مي توان در تاثير الگوي كاربري اراضي بر منابع توليد اين آلاينده كه عمدتاً جريانهاي ترافيكي مي باشد، دانست. آلاينده‌هاي ديگر مثل CO، PM10 و SO2 نيز روابط متوسطي را (بويژه در بافر 1000 متري)با الگوي كاربري اراضي نشان مي دهند. كمترين ميزان ضريب همبستگي نيز ميان آلاينده O3 و شاخص‌هاي الگوهاي كاربري اراضي مشاهده مي شود كه دليل آن را مي توان در نحوه شكل گيري و واكنشهاي متفاوت اين آلاينده نسبت به آلاينده‌هاي ديگر دانست.

Urban Land use pattern showing distribution and form of urban land uses. This pattern have important role on dispersion of air pollutants and air quality in urban environment. Impact of this pattern on pollutants dispersion is on two-way: - define pollutants source location such as residential, industrial, roads and … . - Impact urban travels that influence pollutants with traffic origin. The main purpose that this research seeking is evaluate urban land use pattern on urban pollutants concentration of Tehran city with spatial and statics methods. Tehran Urban air pollutants data (include CO, NO2, O3, SO2 and PM10) in 2010 select as dependent variables and urban land use pattern Indexes (by RFAGSTATS software), urban roads length and open spaces were choice as independent variables. We use buffering system for extracting independent variables. This method use in land use regression model. Then we evaluate correlation coefficient between dependent and independent variables. Results showing that highest correlation coefficient exist between NO2 concentration and major urban roads length in 1000 metric buffers. NO2 has strong correlation coefficient with land use pattern indexes in contrast other studied pollutants. Reason for strong relation between NO2 concentration and land use pattern indexes is high dependence of NO2 on roads traffic that came from land use pattern. Other pollutant (CO, PM10 and SO2 (have moderate correlation with land use pattern on 1000 metric buffer. O3 because of different formation and interaction process has different correlation coefficient in contrast of other pollutant.