طبقه بندي قالي هاي بليني (سوراخ كليدي) آناتولي بر اساس ريخت و بررسي تطابق اصول هندسي و رنگ بندي در طراحي آنها

Classification of Anatolian Bellini (Keyhole) Carpets based on Morphology and Matching of Geometrical Principles and Color Scheme in their Design

يكي از شناخته‌شده‌ترين قالي‌هاي آناتولي، طرح بليني است كه به‌دليل تكرار در نقاشي‌هاي جنتيله بليني، از پايه‌گذاران مكتب ونيز، به‌نام وي معروف شده‌است. اين قالي‌ها در آناتولي به قالي‌هاي سوراخ?كليدي معروف‌اند چراكه فرم نقش‌مايه اصلي اين طرح، مشابه سوراخ كليد است. آشنانبودن با طرح‌ها و نقش‌هاي قالي آناتولي، انجام‌نشدن تحقيق‌هاي علمي و كارشناسي روي اين قالي‌ها در ايران و درنهايت، سو برداشت‌هايي كه در بسياري از مطالب علمي در زمينه تطبيق و تاثيرپذيري نقوش اين قالي‌ها از قالي‌هاي ايراني ديده‌شده، مهم‌ترين ضرورت براي نگاشتن تحقيق درباره يكي از معروف‌ترين نقوش و طرح?هاي قالي‌هاي آناتولي است. بنابر آنچه بيان‌شد، دو پرسش اساسي در اين زمينه قابل طرح است؛ نخست اينكه چگونه مي‌توان قالي‌هاي بليني را بر?اساس ريخت و قالب اصلي‌شان طبقه‌بندي كرد و دوم اينكه، در طراحي و رنگ‌بندي قالي‌هاي بليني كدام‌ يك از اصول هندسي كاربرد دارد. روش تحقيق به‌كاررفته در اين پژوهش، تحليلي است كه به شيوه مقايسه?اي صورت پذيرفته است. هدف از انجام پژوهش حاضر، طبقه‌بندي قالي‌هاي بليني (سوراخ?كليدي) بر?اساس ريخت و قالب آنها و همچنين، بررسي تطابق اصول هندسي در طراحي و رنگ‌بندي اين نوع از قالي‌هاي آناتولي است. براي تحقق‌يافتن اين هدف، نوزده نمونه از اصيل‌ترين فرش‌هاي بليني كه در يازدهمين همايش بين?المللي فرش?شناسان شرقي (ICOC) كه در استانبول تركيه سال 7002 برگزار گرديد و تقريباً شامل تمامي فرش‌هاي طرح بليني به?دست آمده در نيمه دوم قرن پانزدهم تا پايان قرن هفدهم در دنيا بودند، انتخاب‌شدند. سپس، افزون‌‌بر طبقه?بندي طرح و نقش قالي?هاي انتخابي و نقش?مايه سوراخ?كليد نسبت‌به بررسي اندازه?هاي طلايي، نسبت عددي حاشيه و متن و بررسي نسبت?هاي رنگي (سرد- گرم و تيره- روشن) نيز در قالي?هاي بليني انتخابي اقدام گرديد. بر?اين اساس مشخص‌شد كه طرح?هاي بليني را مي?توان در سه گروه؛ محرابي، دوطرفه ترنج مستقل يا ترنج پيوسته و گردان جاي‌داد. همچنين موتيف سوراخ?كليد بيشتر هندسي بوده و مي?تواند ساده، قلاب?دار يا نقش?دار باشد. در طراحي زمينه اين قالي‌ها، تناسبات طلايي لحاظ?گرديده و در چينش رنگي مهم‌ترين پارامتر، نسبت رنگ?هاي سرد و گرم با درنظر گرفتن نسبت مناطق با رنگ تيره به مناطق با رنگ روشن است.

One of the best known Anatolian carpets is the Bellini design which is known by this name due to recurring drawings of Gentile Bellini, founder of the Venice School. Inside Anatolia, these carpets are known as keyhole carpets because the main form of their motifs is like a keyhole. The most important reasons for research about one of the best known motifs and designs of Anatolian carpets are lack of familiarity with the designs and schemes of Anatolian carpet, lack of scientific research and expertise on them in Iran and misunderstandings observed in many academic subjects in the field of pattern matching and influence of Iranian carpets on their designs. The aim of this study is to classify Bellini carpets (keyhole) based on their shape and form and also to check the matching of geometrical principles in design and color scheme of this kind of Anatolian carpets. To do this, 19 samples of the most original Bellini carpets, all belong to the second half of the 15th century until the 17th century, were selected in this article, which were all displayed in the 11th Conference of ICOC (International Conference on Oriental Carpets) held in Istanbul, Turkey in 2007. In addition to the morphology and classification of design and scheme of selected carpets and motif of keyhole, the golden size, the numeral ratio of edge and content and chromatic ratio (cool-warm and dark-light) were checked in Bellini carpets. It was revealed that Bellini designs can be classified into three groups: bilateral Mehrabi, independent or continuous medallion and battalion. Moreover, keyhole motif is mostly geometrical and it can also be simple, crotchety or patterned. In designing the backgrounds of these carpets golden proportions were used and the most important parameter is the ratio of cold and warm colors with respect to the ratio of dark and light areas.