بررسي روش هاي اجراي تزيينات برجسته مطلا بر ازاره هاي سنگي كوشك قاجاري شمس العماره در تهران

Investigation of Performance Methods of Raised Gilded Ornaments on Shams-al-Emare’s Stony Plinth in Tehran

لايه‌چيني روي سنگ، گونه‌اي خاص از تزيينات برجسته مطلا در معماري ايران است كه به‌طور عمده متشكل از گچ بوده، در قالب نقوش گياهي و به‌صورت برجسته بر سطح سنگ اجرا و سپس سطح آن، طلاچسباني مي‌شده‌است. نگارندگان در تحقيق پيش‌رو درتحقيق پيش?رو نگارندگان به بررسي تكنيك اجراي نوع خاصي از تزيينات برجسته مطلا در معماري ايران پرداخته?اند. با‌توجه‌به صيقلي‌بودن سطح سنگ مرمر كه تكيه‌گاه تزيينات مورد بررسي است، اجراي لايه?چيني با روش رايج دور از ذهن به‌نظر مي‌رسيد. ازآنجاكه در منابع مكتوب هيچ‌گونه اشاره‌اي به روش اجراي اين نوع خاص از تزيينات نشده و نيز تاكنون پژوهشي در اين زمينه صورت‌نگرفته، مناسب‌ترين روش براي بررسي تكنيك اجراي اين تزيينات، نمونه‌سازي و اجراي دوباره تزيينات تشخيص داده‌شد. با استناد بر آناليزهايFTIR، ماده واسط چسباننده ورق فلزي و نيز لايه محافظ، روغن كمان شناسايي‌شد. نتايج به‌دست‌آمده از نمونه‌‌سازي‌ها و بررسي نسبت آب و گچ مصرفي، بررسي نحوه حركت قلم‌مو و پيرسازي نمونه‌هاي اجراشده بيانگر اين مساله بود كه اين تزيينات به‌شيوه لايه‌چيني با تعريف مشخص ارايه‌شده توسط كارشناسان و استادان سنتي به‌صورت لايه‌لايه اجرانشده و ضخامت ايجادشده در اين تزييناتِ برجسته، يك‌باره با قلم‌مو بر سطح ايجاد شده‌است. درنهايت، پس از بررسي‌‌هاي لازم چنين به‌دست‌آمد كه تزيينات مورد بررسي لايه‌چيني نبوده و با تكنيكي كاملاً متفاوت اجرا شده‌است. بدين‌گونه نام لايه‌چيني، نامي گويا و مناسب براي اين تزيينات به‌نظر نرسيد و نام‌هايي چون نقش برجسته‌سازي روي سنگ يا نقش برجسته مطلا روي سنگ، پيشنهادشد.

In this paper, the performance technique of a special and rare kind of ornaments, i.e. pastiglia on stone, is investigated. The investigated sample in this paper consists of pastiglia ornaments on stone in “Shams-al-Emare” edifice. Pastiglia technique has been often performed on plaster surfaces. In accordance to the smooth surface of marble stone which is the surface of the investigated ornaments, the performance of pastiglia with common method was difficult. The most sufficient method for investigating the performance technique was making sample and reperformance because there is no guidance about the performing method of this special kind of ornaments in written sources and also there is no investigation about this subject until now. This investigation was done based on library, visual and laboratorial studies. For identification of organic materials, FTIR (Fourier Transform Infrared Spectroscopy) and for microscopic image, SEM (Scanning Electron Microscope) have been utilized. Experiments revealed that the "Kaman oil" was used as constituent material in these ornaments. Results of investigation showed that these ornaments with pastiglia method have not been performed by experts and traditional masters and the created thickness in these raised ornaments has been completely made with brush on the surface. In fact, the investigated ornaments were not pastiglia and a completely different technique has been used in them. So, pastiglia was not a clear and perfect name for these ornaments. Therefore, “embossed drawing on the stone” was proposed instead.