جايگاه عليت سينوي: بررسي تاريخي

The Place of Avicennian Causality:A Historical survey

عليت كه در فلسفه مشا، از ارسطو تا ابن‏سينا، نقش سرنوشت ساز و محوري به خود اختصاص داده بود و نه تنها وجود اشيا خارجي، بلكه هرگونه تبيين و توضيح اشيا بدون در نظر گرفتن اصل عليت و رابطه علي غيرممكن بود، در مكاتب مختلف فكري و فلسفي جهان اسلام و دنياي غرب سرنوشت متفاوتي يافت و گاه اثبات شد و بال و پر گرفت و در حد يك اصل فلسفي در نظام‏هاي فلسفي پذيرفته شد و گاه تا مرز انكار پيش رفت. ارسطو نخستين بار با نگاهي فلسفي به تحليل عليت در قالب علل اربعه پرداخت و ابن‏سينا اين نظريه را بر اساس تمايز وجود و ماهيت تبيين كرد. در حالي‏كه فلاسفه مسلمان و فلاسفه عقل‏گراي غربي با اصل اين نظريه مخالفتي نكردند، اما متكلمان مسلمان و مسيحي و برخي فلاسفه مسلمان و نيز تجربه‏گرايان و تحصلي مذهبان به گونه‏اي ديگر به اصل عليت و توابع آن نگريستند، گاه اين اصل را رد كردند و گاه با قبول آن توابعش را نپذيرفتند و يا آن را در حد يك قانون رياضي كه در خارج واقعيتي ندارد، تنزل دادند.

Causality in Peripatetic Philosophy from Aristotle to Ibn Sina, allocated a decisive and central role to itself, and not only the existence of external objects but any account of and their explanation without taking into account the principle of causality and causal relationship was impossible in intellectual and philosophical schools in Islamic and western world found a different fate, at times was proved and as a philosophical principle was accepted in the philosophical systems, and then went to the border dispute. Aristotle first made a philosophical analysis of causality in the form of four causes and Ibn Sina explained this theory on the basis of the distinction between existence and nature in Islamic philosophy. Whereas Muslim philosophers and western rationalist philosophers did not oppose this principle, in principle, Muslim and Christian theologians and some Muslim philosophers as well as empiricist and positivist philosophers looked at the principle of causality and its correlatives in a different way, sometimes they rejected this principle, sometimes while accepted it did not accept its consequences or reduced it to something like a mathematical rule, which has no actuality in the external world.