آثار زيست‌محيطي گسترش افقي شهر (مطالعه موردي: شهر گرگان)

Environmental Impacts of Urban Sprawl (Case Study: Gorgan)

رشد بي‌رويه شهرنشيني و افزايش جمعيت شهرنشين در كشورهاي مختلف بعد از جنگ جهاني دوم لزوم توجه به مسايل شهري را براي برنامه‌ريزان و دست‌اندر‌كاران امور شهري ناگزير ساخته است. مسيله‌اي كه همگان را به سمت خود جذب كرده، توجه به الگوهاي رشد و توسعه شهري بوده است. در دهه‌هاي اخير شهر‌ها و محدوده‌هاي شهري در مدت كوتاهي به صورتي بي‌برنامه به چندين برابر وسعت اوليه خود رشد كردند. توسعه آن‌ها در قطعاتي مجزا، بدون برنامه‌ريزي و جسته و گريخته به الگوي گسترش يا پراكنش افقي شهري (sprawl) معروف شده و منشا بسياري از مشكلات در شهرهاي در حال توسعه و توسعه‌يافته شده است. گرگان نيز طي سال‌هاي اخير با گذشت زمان رشدي نامتوازن و پراكنده داشته است. به نظر مي‌رسد اين رشد باعث آثار زيست‌محيطي مخربي همانند از بين رفتن زمين‌هاي كشاورزي و جنگل‌ها، آلودگي آب‌ها، هوا و ... شده است. در اين تحقيق با به‌كارگيري آمار و اطلاعات موجود از روش توصيفي-تحليلي استفاده شده است. ابتدا با بهره‌گيري از سه روش تحليل تراكم جمعيت، نقشه شهر در دوره‌هاي مختلف و مدل هلدرن ميزان گسترش افقي گرگان اندازه‌گيري، سپس آثار گسترش افقي اين شهر بر محيط‌زيست بررسي شد. با توجه به نتايج تحقيقات، گسترش افقي گرگان باعث آثار زيست‌محيطي بسياري روي از بين رفتن زمين‌هاي كشاورزي و جنگلي، منابع آب، آلودگي هوا و ... و در كل ناپايداري روند توسعه شهر شده است كه در اين پژوهش به آن‌ها پرداخته‌ايم. با توجه به اين نتايج، الگوي رشد فشرده به‌منزله الگوي توسعه آتي گرگان پيشنهاد مي‌شود.

One of the most important subjects in 21 century in relation to sustainable urban development is urban form. Urban form that is pattern of spatial distribution of human activities in a specific period can be divided into two kinds: Compact city and Urban sprawl. Because there is a close relation between urban form and urban sustainability, urban planners have to know about urban pattern and form to achieve more sustainability. For understanding urban form of the study area, the city of Gorgan, we used several methods: Population density, Map of the city in different periods and Holdern model. Attained results show that Gorgan sprawl was very high in 1996, and it increases in next period (2006). This city in addition to high population growth, has had a unplanned physical development that cause some undesirable outcomes in social, economical and environmental dimensions. These effects such as loss of agricultural lands and forests, contamination of waters, and air are considerable. The most causes of Gorgan sprawl are high rate of immigration, ambiguity in the laws, superfluities of armed and military land use per capita, combination of villages, and etc. So, for attaining to more sustainability, the urban development pattern should be changed and some strategies must be used to decrease urban sprawl and undesirable outcomes.