تغييرات وزن مخصوص ظاهري، درصد تخلخل و ذخاير بذري خاك در مراتع با شدتهاي مختلف چرايي

The changes of bulk density, porosity percentage and soil seedbanks in rangelands under different grazing intensities

چكيده به‌منظور تعيين اثر سه سطح شدت چراي دام (بدون چرا، متعادل و سنگين) بر وزن مخصوص ظاهري، درصد تخلخل و ذخاير بذري خاك در منطقه خبر استان كرمان طي دو سال، اين پژوهش انجام شد. پس از تعيين سايت‌ها براساس شرايط مشابه عامل‌هاي اكولوژيكي، عمل نمونه‌گيري خاك در دو عمق 15-0 و 30-15 سانتي‌متر و شش دوره زماني (ارديبهشت تا مهر) در طول دوره چرا در قالب طرح بلوك‌هاي خرد شده، به منظور بررسي وزن مخصوص ظاهري و درصد تخلخل خاك انجام شد. خاك عمق 15-0 سانتي‌متري مناطق سه‌گانه، به‌طور كاملاً دست‌نخورده به تعداد (36 نمونه در هر سال) در انتهاي دوره چرا در دو سال جهت مطالعه ذخاير بذري خاك برداشت شد. تغيير وزن مخصوص ظاهري خاك به دليل تبيين اثر لگدكوبي دام بر خاك ضمن عمل چرا، تيمار اعمال شده بر نمونه‌هاي خاك جهت مطالعه ذخاير بذري خاك بود. نتايج اين تحقيق حكايت از تغيير وزن مخصوص ظاهري خاك و تخلخل خاك در سايت‌هاي چرايي متوسط (با ميزان‌هاي افزايشي 7/11 درصد و كاهشي 64/12 درصد) و شديد (با ميزان‌هاي افزايشي 6/17 و كاهشي 22/18 درصد) نسبت به سايت بدون چرا داشت. بررسيها در طول دوره چراي دام نشان داد كه افزايش معني‌دار وزن مخصوص ظاهري در پايان دوره چرايي در اثر يخبندانهاي طبيعي زمستانه براي اوايل دوره چراي دام (ارديبهشت) در راهبرد چراي متوسط به‌رغم چراي شديد خنثي خواهد شد. با توجه به شاهد بودن افزايش معني‌دار و غيرقابل برگشت وزن مخصوص ظاهري خاك در سايت چراي شديد در انتهاي دوره چراي دام (شهريور و مهرماه) و نيز كاهش درصد تخلخل خاك اين سايت در مهرماه (در مقايسه با دو سايت ديگر) به رعايت زمان صحيح خروج دام از سوي دامداران، جهت كاهش اثرات زيانبار و مخرب چراي شديد‏ تاكيد مي‌گردد. نتايج بدست‌آمده از شرايط تبديلي تغيير وزن مخصوص ظاهري سه سايت به يكديگر حكايت از اين دارد كه اين متغير بر توليد پيكره زيرزميني نهالچه‌هاي ذخاير بذر تاثير مثبت دارد. واژه‌هاي كليدي: شدت چرا، وزن مخصوص ظاهري، درصد تخلخل، ذخاير بذري خاك، پارك ملي خبر، كرمان.

Abstract This research was aimed to investigate the effects of three levels of grazing intensities (no grazing, moderate and heavy grazing) on bulk density, porosity percentage and soil seed bank. The study was conducted in Khabr rangelands (Kerman province, Iran) during 2005 and 2006. After determing the sites based on the same ecological conditions, soil samples were taken from two depths of 0-15 and 15-30 cm during six periods (May to October), as split plots based on a randomized complete block design with three replications. To study the soil seed bank, intact soil samples were taken from the depth of 0-15 cm to (36 samples per year) at the end of grazing period during two years. Artifical trampling was carried out on seedbank samples through changing bulk density of each site to another site. The results of the experiment showed that soil physical characteristics (bulk density and porosity) were significantly affected by grazing intensity. At the end of the grazing season, bulk density increased and porosity decreased in moderate (11.7 and 12.64 percent) and heavily grazed (17.6 and 18.22 percent) sites compared to control, respectively. According to the significant and irreversible increase of soil bulk density in heavy grazing site at the end of the grazing period (September and October) and the reduction of soil porosity for this site in October (in comparison with other sites), observing the proper time for livestock exit by ranchers is emphasized to reduce the harmful and damaging effects of heavy grazing. The germination percentage and other growth characteristics of seeds and seedlings from soil seed bank indicated that artificial changes in soil bulk density had a positive effect on their growth and development. Key words: grazing intensity, bulk density, soil porosity, soil seed bank, Khabr National Park, Kerman.