بررسي تطوّر حسن و عشق در غزل فارسي از ابتدا تا قرن يازدهم

Investigating the beauty and love transformation in the Persian Sonnet Tradition

سنّت شعر فارسي، تا رسيدن به دوره صفويه و پيدايش سبك هندي، تاريخ هفتصدساله‌اي را پشت سر گذاشته‌است. ويژگيهاي شعر سبك هندي را عموماً در پرتو متغيّرهاي بيروني (چون اجتماع و فرهنگ و اقتصاد) نگريسته‌اند و يا تحول زيبايي‌شناسي شعر اين دوره را در چهارچوب صناعات و فنون شعري رايج در آن عصر بررسي كرده‌اند. گذشته از اين، ميتوان مولفه‌هاي شعري اين دوره را در تعامل با ميراث شعري پيش از خود و در بستر سنّت شعر فارسي تبيين كرد. در اين بررسي، تلاش شد تطوَر بنمايه «حسن و عشق» در سنّت غزل فارسي تا شعر صايب تبريزي، تحليل شود. درنهايت، مشخص شد، گرايش به كاربرد اين بنمايه در دوره‌هاي نخستين غزل فارسي (تا پايان سده پنجم) ناچيز است. از سده ششم گرايش به كاربرد اين بنمايه بيشترميشود و از سده هفتم به بعد گرايش جديدي مبني بر تركيب اين بنمايه با بنمايه يا تلميح ديگري در قالب يك بيت ديده‌ميشود؛ تا اينكه در شعر سبك هندي، تركيب اين بنمايه با بنمايه‌ها و تلميحات در قالب يك بيت ادامه يافته، بيشتر به صورت كاربرد يك بنمايه در مصراع نخست و ذكر تلميح يا بنمايه ديگر در مصراع دوم، در قالب نوعي ويژه از تمثيل كه آن را اسلوب معادله، مثاليه يا مدعامثل ناميده‌اند، ديده‌ميشود. كاربرد بنمايه حسن و عشق در شعر اين دوره بطور معني‌دار و در بسامد بالايي افزوني يافته‌است؛ همچنين، در بيشتر موارد شاعران سبك هندي، ضمن زدودن تداعي و بار معنايي متعارف اين بنمايه، تداعي جديدي را جايگزين تداعي مرسوم آن در سنّت غزل فارسي كرده‌اند.

Persian Poetry tradition, till Safavid Dynasty and the appearance of Hindi style, had existed for seven hundred years. The characteristics of Hindi style poetry are generally researched from the perspective of external variables (e.g. society, culture, and economy) and its aesthetic transformation has been surveyed using the frameworks of the common poetic devices of that time. In addition, the characteristics of the poetry of this time can be discussed in comparison with its past poetic legacies and traditions. The results indicated that the inclination to use this motif was rare in the early time (till the end of the fifth century) of Persian Poetry. The use of this motif increased in the sixth century and in the seventh century a new approach to the use of this motif in combination with another motif or allusion in a couplet is seen. In Hindi poetic style, this new approach to the use of motif in combination with another motif or allusion is realized when a motif is used in the first couplet and then mentioning the other motif or allusion in the second couplet. This type of allegory is called Oslub-e Moadele. The use of this motif in the poetry of that era has a high frequency and has significantly increased. In addition, most of the time the poets of Hindi Style have both removed common motivation of this motif and has replaced the common motivation with a new motivation in the Persian Poetry.