اقتصاد زيرزميني و علت هاي آن: مطالعه موردي ايران

Underground Economy and its causes: a Case Study of Iran

اقتصاد زيرزميني پديده اي است كه همه ي كشورهاي جهان با آن مواجه اند؛ تحقيقات نشان مي دهد كه اندازه بخش زيرزميني در بيشتر كشورها نسبتاً قابل توجه بوده و فعاليت هاي اين بخش علت بسياري از نابساماني هاي اقتصـادي است. برآورد اقتصاد زيرزميني از جنـبه شناسايي شكـاف مالياتي، اثربخشي سياست هاي پولي و مالي، رشد اقتصادي و توزيع درآمد اهميت فراواني دارد. در پژوهش حاضر نخست مفهوم اقتصاد زيرزميني و عوامل اثرگذار بر آن بيان گرديد. سپس پيامدهاي نامساعد اقتصاد زيرزميني بر اقتصاد و مطالعات تجربي در حوزه ي اقتصاد زيرزميني جمع بندي شد. اين مطالعه در قسمت تجربي در گام نخست اندازه اقتصاد زيرزميني ايران را طي دوره ي 1350 تا 1389، به كمك روش پولي در سه سناريو، برآورد كرد. سپس در گام دوم، اثرگذاري متغيرهايي مانند بار مالياتي، تورم، نابرابري درآمد، اندازه دولت و شكاف نرخ ارز را در قالب يك مدل اقتصادسنجي بررسي كرد. نتايج تجربي ميانگين اندازه اقتصاد زيرزميني را در سه سناريو به ترتيب 26/13، 05/15 و 71/ 15 درصد از توليد ناخالص داخلي برآورد كرد. همچنين برآورد مدل نشان داد كه متغيرهايي چون بار مالياتي، تورم، نابرابري درآمد، اندازه دولت همگي بر اندازه اقتصاد زيرزميني ايران اثر مثبت و معني داري دارند؛ در ميان اين عوامل، بار مالياتي بيشترين اثر را بر اقتصاد زيرزميني داشته است.

The underground economy is a phenomenon that all countries have to deal with it. The researches display that the size of activities in the underground economy are fairly large and these activities are the causes of the most economic disturbances; therefore, its estimation is important in the tax gap realization, the effectiveness of monetary and fiscal policies, economic growth and income distribution aspects. At first, this study explains the concept of underground economy and its causes; then the unfavorable effects of the underground economy and its estimation methods are illustrated briefly. In empirical section, first the size of the underground economic activities for Iran from 1350 to 1389 was estimated by using monetary method in the three scenarios. Second, the impacts of some variables such as tax burden, inflation, income inequality, size of the government and the exchange rate gap on the underground economy have been investigated by econometric model. The empirical results estimate the average size of the underground economy in the three scenarios 13.26, 15.05 and 15.71 percent of GDP, respectively. Furthermore, the estimation shows that the tax burden, inflation, the income inequality and the size of the government have significantly positive effects on the underground economy; in which, the tax burden has had the largest effect.