كليدواژه :
مشاركت , نظارت , بافت‌هاي فرسوده شهري , نوسازي , هويت , urban decay areas , امنيت , Participation , Control , Safety , Renovation , identity
چكيده فارسي :
مداخله دربافت‌هاي فرسوده شهري در ايران با رويكرد كاهش آسيب‌پذيري در مقابل مخاطرات طبيعي برنامه‌ريزي شده است؛ بر‌همين اساس شاخصهاي شناسايي اين محدوده‌ها مبتني بر ويژگي‌هاي كالبدي است و اقدامات نيز با محوريت تخريب و نوسازي توسط مردم و حمايت دولت و شهرداري‌ها صورت مي‌گيرد. براساس رويكردهاي موجود برنامه‌ريزي و اجرا، حداقل دو تغيير در شرايط موجود انتظار مي‌رود : بهبود شرايط مسكن و تامين خدمات مورد نياز. با توجه به غلبه سكونت در وضع موجود، برنامه‌هاي نوسازي مسكن داراي دامنه و ابعاد گسترده‌تري است. در خصوص ساخت مسكن نيز با وجود امكان به كارگيري رويكردهاي مختلف در افزايش ايمني مسكن در مقابل زلزله (بهسازي، مقاوم‌سازي و ...)، روش تخريب و نوسازي مجدد از شرايط مهياتر و حمايت‌هاي مشخصي در قوانين و ضوابط برخوردار است.
تخريب و ساخت مجدد مسكن در بافت‌هاي فرسوده با انگيزه‌هاي اقتصادي صورت گرفته و منجر به ايجاد واحدهاي مسكوني جديد مي‌شود. همچنين ضوابط طرح‌هاي شهري نيز، تغييراتي را در ساير شرايط از قبيل عرض گذر ايجاد مي‌كند. در نتيجه اين احتمال وجود دارد كه در اثر نوسازي، شاخص‌هايي همچون هويت، نظارت و امنيت دستخوش تغيير شود. اين نوشتار در جستجوي پاسخ به اين سوال است كه آيا مي‌توان با به كارگيري روش‌ها و ضوابطي، سطح شاخصهاي اجتماعي را در فرايند نوسازي بهبود بخشيد؟
مشاركت به معناي سهيم شدن ذي‌نفعان در فرايند برنامه‌ريزي و اقدام است. از آنجا كه نوسازي توسط مالكان و با مشاركت سرمايه‌گذاران و سازندگان خصوصي صورت مي‌گيرد و دولت و شهرداري‌ها از طريق سياست‌هاي تشويقي از اين فرايند حمايت مي‌‌كنند، در فرايند ساخت مسكن اين موضوع به عنوان عامل ثابت در نظر گرفته مي‌شود.
هويت به مفهوم امكان بازشناسي يك مكان از مكان‌هاي ديگر و در قالب هويت فردي و اجتماعي قابل تبيين است. در بافت‌هاي فرسوده، برخي فعاليت‌هاي اجتماعي در سطح واحدهاي همسايگي و محله صورت مي‌گيرد و هويت خاصي را ايجاد مي‌كند. اين فعاليت‌ها در فضاهاي نيمه‌‌عمومي و نيمه‌خصوصي همچون كوچه و حياط اتفاق مي‌افتد. در فرايند نوسازي به دليل از بين رفتن حياط و تبديل الگوي سكونت مستقل به آپارتمان‌نشيني و همچنين تعريض گذر و حضور بيشتر خودرو و كاهش ارتباط آن با پياده، فعاليت‌هاي هويت‌بخش نيازمند بستر جديدي براي تداوم است.
نظارت اجتماعي منجر به حق استفاده آزادانه و امكان تغيير در فضا مي‌شود. در بافت‌هاي فرسوده به دليل سلسله‌مراتب قوي در فضاهاي عمومي، امكان نظارت اجتماعي بيشتري وجود دارد. همچنين به خاطر انسجام گروه‌هاي ساكن، نظارت بر رفتار، شكل قوي‌تري دارد.
شاخصهاي متعددي براي سنجش امنيت در فضاي شهري وجود دارد. مي‌توان به مواردي همچون چشمان خيابان، اختلاط كاربري‌ها و فضاهاي پويا اشاره كرد. همچنين امنيت ناشي از نبود مخاطرات طبيعي نيز قابل اشاره است كه در بافت‌هاي فرسوده در سطح بسيار پاييني قرار دارد.
در فرايند نوسازي (تخريب و نوسازي توسط ساكنان)، امنيت ناشي از نبود تهديدات محيطي افزايش پيدا كرده و مشاركت ساكنان سبب حفظ و ارتقاي شاخصهاي نظارت اجتماعي مي‌شود. پيش‌بيني فضاهاي باز همگاني به عنوان بستر تعامل اجتماعي مي‌تواند هويت، نظارت و امنيت بافت را افزايش دهد. تقويت نهادهاي محلي نيز باعث افزايش نظارت اجتماعي مي‌شود.
چكيده لاتين :
Decay areas in Iran have been defined with the factor of vulnerability against natural disasters (especially earthquake). So, executive strategies in these patterns are based on decreasing natural threats. In result, residential areas, as the settlement of 15% of urban population of the country, are the aim of plans and implementations. Because of numerous limitations on using various ways, destructing and rebuilding (renovation) is the common method and owners of current houses and private sector, with the financial support by national and local government, are the executers of renovation (a participatory method); recent rules support this strategy on renovation of decay areas. This approach should improve habitation circumstances and local services.
Financial incentives are the main catalyst of renovation; so, renovation results in more residential units to provide necessary profit. In addition, master and detailed plan of cities enforce parcels to give a part of their area to widen narrow alleys. These changes can impact some social factors such as identity, control, and safety. So, the aim of this paper is to find some solutions to keep and increase mentioned factors.
Participation means giving necessary role to all stakeholders in the planning and implementing process. As mentioned, in renovation process inhabitants and private builders are main actors and government prepares necessary supports (such as loan). So, participation is a fix factor in the essay.
Identity defines the possibility of identifying a place from other places and is divided to personal and social identity. In distressed areas some social activities generate specific identity in neighborhood. Those activities are done in semi-private and semi-public spaces (such as alley and yard). During renovation, living type changes from personal house to apartment. Also, with widening alley, role of this place changes from pedestrian-base path to car-base way. So, special functions need a new context to remain.
Social control leads to a certain level of freedom in obtaining, using, and changing public space. In deteriorated areas, because of strong hierarchy of public spaces, inhabitants have more possibility to control their neighborhood. Also, because of alike social groups, control on behavior is stronger.
There are many factors to measure safety in urban space. Some factors are street-eyes, mixed-functions, and dynamic spaces. Also, safety of not-existing natural threats can be mentioned which is on a low level.
On renovation process (with participatory methods) natural threats decrease and participation of inhabitants results in keeping and improving social control. In addition, locating public spaces in neighborhood (as a context of social interaction) can increase identity, control, and safety. Empowering local institutes (NGO’s) can improve social capital.
