اثر تنش گرماي انتهاي فصل بر عملكرد، اجزاي عملكرد و برخي خصوصيات مورفو-فنولوژيك ژنوتيپ هاي گندم در شرايط آب و هوايي اهواز

The effects of terminal heat stress on yield, yield components and some morpho-phenological traitsof wheat genotypes in Ahwaz weather conditions

دماي بالا در مرحله گلدهي و پر شدن دانه يكي از عوامل مهم كاهنده عملكرد در بسياري از مناطق دنيا،به‌خصوص مناطق جنوبي ايران مي باشد. لذا به منظور بررسي اثر گرما برعملكرد،اجزايعملكردوهم چنينبرخي خصوصياتمورفو-فنولوژيكگندم،آزمايشيدرسالزراعي 90-1389 در دوشرايطنرمالوتنشگرمابرروي 11 ژنوتيپ گندم شامل ياواروس، زاگرس، چمران، نيك نژاد، كوهدشت، الوند، مانتنا (رقم حساس)، M6، كاز (رقم متحمل)، گهر و Durum-ch-89در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در مزرعه آزمايشي دانشگاه شهيد چمران اهواز اجرا شد. نتايج حاصل از اين آزمايش نشان داد كه تنش گرما باعث كاهش معني‏دارصفات فنولوژيكشاملتعداد روز از كاشت تا خوشه‏دهي(29 درصد) و تعداد روز از كاشت تا رسيدگي(35درصد)، صفات مورفولوژيك شامل ارتفاع بوته(31درصد)، طول پدانكل(27درصد) و عملكرد ‏بيولوژيك (37درصد)و صفات مرتبط با عملكرد دانه شامل طول سنبله با ريشك (12درصد)، طول سنبله بدون ريشك (15درصد)، تعداد سنبلچه در سنبله(15درصد)، تعداد دانه در سنبله(19درصد)، وزن هزاردانه(14درصد)، شاخص برداشت (5درصد)، تعداد سنبله در متر مربع (9درصد) و عملكرد دانه(41درصد)گرديد. نتايج اين تحقيق ضمن تاكيد بر اهميت صفات فنولوژيك نشان داد كه تعداد دانه در سنبله و شاخص برداشت صفات مناسبي جهت غربالگري ارقام و لاين هاي گندم از نظر تحمل به گرماي انتهاي فصل مي‏باشند. ارقام كاز، چمران و الوند عملكردخود را در مواجه با تنش گرما در حد مطلوبي حفظ نمودند.اين ارقام جهت كشت مستقيم در مناطق گرم و يا بكارگيري در برنامه‌هاي اصلاحي افزايش تحمل به گرما توصيه مي‌شوند.

Heat stress is one of the main obstacles for crop production in many areas of the world including southwest of Iran. In order to evaluate the effect of heat stress on yield, yield component, and mopho-phenological traits of wheat, an experiment was conducted based on randomized complete block design under normal and heat stress conditions on 11 wheat genotypes including Yavaroos, Zagros, Chamran, Niknejad, Koohdasht, Alvand, Montana, M6, Kauz, Gohar and Durum-ch-89 at experimental field of Shahid Chamran University of Ahwaz during 2010-2011. The results showed that terminal heat stress caused significant reduction in days from sowing to heading(29%), days from sowing to maturity (35%), plant height (31%), peduncle length (27%), head length with awn (12%), head length without awn (15%), number of spikelet per spike (15%), number of grains per spike (19%), 1000 grain weight (14%), biological yield (37%) and harvest index (5%), and spike/m2 so that these effects resulted in a significant reduction in grain yield (41%). Results of this experiment confirmed that morpho-phenological traits were detected as important traits in heat stress studies but number of grains per spike and harvest index were recommended as the best traits for screening the heat tolerant lines. Kauz, Chamran and Alvand cultivars were able to maintain the grain yield under heat stress condition and suggested as tolerant cultivars. These cultivars are recommended for direct planting in warm areas or using in breeding programs for heat tolerance.