بررسي تاثير زبان عربي بر نظام واجي زبان فارسي وگونه هاي آن

A study of Arabic Influence on Phonological System of Persian and Its Varieties

تماس زباني يكي از عوامل مهم تغيير در زبان­ ها است. در تماس زباني، دو يا چند زبان در مجاورت يكديگر قرار مي­ گيرند و با توجه به عوامل اجتماعي- زباني بر هم اثر مي­ گذارند. زبان فارسـي و ديگر زبان­ هاي ايراني از همان آغاز گسترش در فلات ايران با زبان­ هاي غير ايرانيِ بومي اين سرزمين پهناور و نيز زبان­هاي اقوام مجاور در تماس بوده­ اند. زبان­ هاي سامي و در بين آن­ ها زبان عربي، از زمان ورود اسلام به ايران، بيش­ترين تماس و در نتيجه بيش­ترين تاثير را بر زبان­ هاي ايراني، از جمله فارسي و گونه­ هاي محلي آن داشته­ اند.قسمت مهمي ازاين تاثيرات، به­ خصوص در فارسي معيار امروز و فارسي دري قرون اوليه هجري،در حوزه واژگان و صرف صورت پذيرفته است و عناصر و انگاره­ هاي زباني از لايه­ هاي بالاي اجتماعي وارد فارسي شده است. به عبارت ديگر، به دليل شان اجتماعي عربي(به­ خصوص تا دوران مشروطه)، اين زبان نقش قشر زبرين را در مقابل فارسي ايفا نموده و از اين رهگذر وامگيري­ هاي واژگاني و صرفي صورت پذيرفته است.در اين مقاله، بر آنيم تا تاثيرات احتمالي عربي را برنظام واجي فارسي­ نو و گونه­­ هاي محلي آن بررسي نماييم. يكي از ملاك ­هاي مهم ما براي انواع وامگيري واجي از عربي، طــبقه­ بندي سه­ گانه مترس(2007)بوده است. شواهد نشان مي­ دهد كه از اين انواع سه­ گانه وامگيري واجي، تنها يك نوع (آن هم به­ طور مشكوك)، در فارسي­ دري تاثير­گذار بوده است. در واقع، بررسي دقيق سير تحول نظام واجي فارسي­ نو كه در اين مقاله صورت گرفته است، مبين فاصله گرفتن نظام واجي اين زبان از نظام واجي عربي فصيح در گذر زمان است. به عبارت ديگر، عربي به عنوان قشر زِبَرين تاثيري اساسي بر نظام واجي فارسي­ نو نداشته است. در مورد گونه­ هاي محلي زبان فارسي، وضعيت چنين نبوده است. زبان عربي در مناطق مرزي (مثل خوزستان) نه در مقام قشر زبرين، بلكه به عنوان قشر هم­تراز تاثيراتي بر نظام واجي بعضي گونه­ هاي فارسي داشته است. علاوه بر اين، همگام با مهــاجرت اقوام عربي­ زبان به مناطق مختلف(در قرون اوليه هجري)،زبان عربي نتوانسته است جايگاه خود را در ميان اين اقوام حفظ كند و با تلفيق اقوام عرب در جوامع ايراني، زبان عربي فراموش شده و به عنوان قشر زيرين از آن تنها نشانه­ هاي كم­ اهميتي در بعضي از گونه­ هاي فارسي چون شهرضايي، بعضي از لهجه­ هاي فارسي خراسان و جز آن، بر جاي مانده است.

In the first part of the article, drawing upon Matras (2007), different types of phonological borrowings form Arabic into Persian varieties is examined. Our evidence illustrates that, as an adstrutum, Arabic has exerted much more influence on Persian varieties spoken to the Iran’s borders neighboring Arabic speaking peoples. The last portion of the article is devoted to the study of the development of Classical Persian into Modern Standard Persian. Here it is argued that in the course of this development, phonological system of Persian has lost many of its similarities with Standard Arabic. In other words, as a contact language, Arabic has had the least influence in the changes attested in development of New Persian.