بررسي روابط صفويه و شروان‌شاهان از آغاز سلطنت شاه تهماسب تا به قدرت رسيدن شاه عباس اول صفوي (995-930 ق)

A Study of the Relationships between the Safavids and the Shirvanshahs from the Beginning of Shah Tahmasb’s Monarchy until the Safavid Shah ‘Abbas I Rising to Power (930/1523 – 995/1586)

روابط صفويه و شروان‌شاهان و وضعيت ايالت شروان در عصر صفوي، يكي از فصول مهم تاريخ صفويه را از بعد سياسي – نظامي و در سطح داخلي و منطقه‌اي تشكيل مي‌دهد. ظهور اسماعيل اول در عرصه زورآزمايي سياسي و حمله او به شروان در سال 906 ق قدرت دولت محلي شروانشاهي را متزلزل كرد و رابطه مبتني بر ستيزه و دشمني ديرينه بين دو خاندان شروان-شاهي و صفوي در سال‌هاي پاياني حكومت شاه اسماعيل به حالت مسالمت‌جويانه و انقياد شروان‌شاهان از صفويه تغيير يافت. در تحولات پديد ‌آمده در عرصه سياسي با تشكيل دولت صفويه، شروان‌شاهان استقلال خود را از دست داده و خراج‌گزار صفويه شدند كه اين وضعيت در دهه‌هاي اوليه حكومت شاه ‌تهماسب اول نيز ادامه يافت. سرانجام بهرغم شورشهاي مكرر مدعيان شرواني و ورود نيروهاي عثماني، تاتاري و داغستاني به كشمكشهاي موجود، صفويان توانستند شروان را از وضعيت انقياد- خراجگزاري به حاكميت قطعي خود درآورده و به حيات سياسي شروانشاهان پايان دهند. در اين مقاله، روابط صفويان با شروان‌شاهان در محدوده زماني سال‌هاي 930 تا 995 ق، از آغاز سلطنت شاه تهماسب اول تا به قدرت رسيدن شاه عباس اول صفوي، كه از فراز و نشيب بسيار برخوردار بوده و عوامل موثر بر اين روابط دوجانبه، موضع شروانيان در برابر حاكميت صفويه و نقش نيروهاي پيراموني در منازعه صفويان با شروانيان، بررسي و تحليل شده ‌است.

The relationships between the Safavids and the Shirvanshahs and the situation of the Shirvan province during the Safavid’s reign comprise one of the important chapters in Safavid history from the politico-military dimension and on the internal and regional level. The appearance of Shah Isma‘il I in the scene of political challenge and his attack on Shirvan in 906/1500, destabilized the power of the local Shirvanshahi government and the age-old relationship based on enmity and violence between the two dynasties of Shirvanshahi and Safavids turned into compromise and submission of the Shirvanshahs to the Safavids. In the developments emerged in the political arena with the establishment of the Safavid state, the Shirvanshahs lost their independence and turned into tribute payers to the Safavids, which continued until the early decades of the reign of Shah Tahmasb I. Finally, despite frequent revolts by the Shirvani claimants and the involvement of the Ottoman, Tartar, and Daghestan forces in the existing clashes, the Safavids were able to transform Shirvan from the situation of submission and tribute paying into their own explicit sovereignty and managed to put an end to the political life of the Shirvanshahans. In this article, the relationship between the Safavids and the Shirvanshahan during the years 930/1523 to 995/1586 from the beginning of the Monarchy of Shah Tahmasb I until the rising of the Safavid Shah ‘Abbas I to power, which underwent many ups and downs, the factors influential in these bilateral relations, the position of the Shirvanis versus the Safavid sovereignty, and the role of peripheral forces in the conflicts of the Safavids with the Shirvanis, are studied and analyzed.