فضيلت از ديدگاه ملاصدرا

Virtue in Mulla Sadra’s View

‌بلحاظ تاريخي، نظريه فضيلت نسبت به ديگر نظريه‌هاي مطرح در باب اخلاق از سابقه بيشتري برخوردار است و در سير تاريخي خود، دچار تغييرات و تحولاتي شده است. سوفسطاييان نخستين متفكراني بودند كه اين اصطلاح را بكار برده‌اند ليكن مقصود آنها از تحصيل فضيلت، فضيلت سياسي بود. سپس سقراط آن را به حوزه اخلاق (فضايل نفساني) وارد كرد و با معرفت يكسان انگاشت. در دوره بعد، ارسطو قلمرو آن را به فضايل عقلاني توسعه داد و عموم مشاييان نظر وي را با اندك تفاوتي پذيرفتند. ويژگي اصلي اخلاق مشايي‌ـ‌‌ارسطويي درباره مسيله فضيلت، مبتني بر انسان‌محور بودن، تفكيك اخلاق از ديانت و محور قرار گرفتن ماهيت است. در اين ديدگاه، فضيلت كيف نفساني است كه بر نفس عارض ميگردد. تحولي كه اين نظريه در ديدگاه حكيم ملاصدرا پيدا كرده اينست كه اولاً، آن را بر اساس خدامحوري قرار داده است، يعني كسب فضيلت علاوه بر تبيين رابطه انسان با سياست و حكومت و همنوعانش (رابطه انسان با انسان)، بيانگر رابطه عميق انسان با خداست. كسب فضيلت ابزار و وسيله قرب به خدا و دست يافتن به سعادت ابدي است. فضيلت از ديدگاه ملاصدرا، اولاً يك حقيقت مشكك است كه عاليترين مرتبه آن معرفت و ايمان به خداست. ثانياً، فضيلت، ناظر به تبيين رابطه شريعت با سياست است و از اين طريق با ديانت ارتباط پيدا ميكند و با دين رابطه‌يي تعاملي دارد. ثالثاً، نظريه ملاصدرا در باب فضيلت، مبتني بر وجودشناسي است. از نظر او مفهوم فضيلت مانند مفاهيم سعادت، كمال و خير، يك مفهوم وجودي است و در پرتو اصالت وجود قابل فهم و درك است. اين مقاله ضمن بررسي انواع فضيلت، رابطه فضيلت با صفات خير، سعادت و كمال، موانع نيل انسان به فضايل و كمالات و نيز تفاوت روش ملاصدرا با مشاييان در اينباره، به بررسي موضوع براساس ديدگاه ملاصدرا ميپردازد.

Comparing to other ethical theories, the theory of virtue has a longer history. However, it has experienced some changes in its historical process of development. The Sophists were the first thinkers who used this term, but by gaining virtue they meant political virtue. Later Socrates introduced this term into the field of ethics (soulish virtues) and equated it with knowledge. In the next period, Aristotle expanded its realm to include intellectual virtues, and all Peripatetics accepted his view with some changes. The main features of Peripatetic-Aristotelian ethics regarding the problem of virtue are being human-centered, distinguishing ethics from religiosity, and focusing the centrality of quiddity. In this view, virtue is a soulish quality that occurs to the soul. The changes created by Mulla Sadra in this theory are as follows: First, he has made it theocentric, i.e., attaining virtue, in addition to explaining man’s relationship with politics, the government, and his fellow human beings (the relationship among human beings), represents man’s profound relationship with God. The attainment of virtue is a means of gaining proximity to God and obtaining eternal happiness. In Mulla Sadra’s view, virtue is primarily a graded truth, the most supreme level of which is knowledge and believing in God. Second, virtue depends on clarifying the relationship between Shari‘ah and politics. In this way, it becomes related with religiosity and establishes a bilateral relationship with religion. Third, Mulla Sadra’s theory of virtue is based on ontology. In his view, the concept of virtue, like the concepts of happiness, perfection, and goodness, is an ontological concept and can be understood and perceived in the light of the principiality of existence. While exploring the various kinds of virtue, its relationship with good attributes, happiness and perfection, the obstacles on man’s way towards virtues and perfections, and the difference between Mulla Sadra’s method of dealing with virtue and that of Peripatetics, this paper investigates the problem of virtue based on Mulla Sadra’s view.