ابن‌عربي و نظريه «تقليد از خدا»

‌ Ibn Arabi and the Theory of “Imitating God”

علم، در انديشه ابن‌عربي شناخت ذات اشيا است. بعقيده او تنها خداوند است كه ميتواند اشيا را بالذات و بدون وجود امري زايد بشناسد و لذا جز خداوند، همگان علمي تقليدي خواهند داشت. چنين است كه تقليد، ركن اساسي معرفتشناسي ابن‌عربي را تشكيل ميدهد. او بلحاظ محدوديتهاي قواي ادراكي، اصابت آنها به حقيقت را اتفاقي دانسته و لذا تقليد از خدا را اولي از تقليد از قواي ادراكي ميداند. تقليد از خدا كه چكيده نظريه معرفتشناسي شيخ اكبر است، بمعناي آنست كه انسان به حذف وسايط ـ وساطت قواي ادراكي و وساطت ظواهر اشياـ در امر شناخت بپردازد و بدين طريق با ذات اشيا مواجهه مستقيم پيدا كند. اين نظريه كه نوشتار حاضر، ادعاي پرداختن به آن را دارد بر مبناي انسان‌شناسي شيخ استوار است. در اين مقاله در نظر داريم به اين نظريه معرفتشناختي نگاهي ژرف داشته و پس از پرداختن به معنا و مفهوم دقيق آن و اهميت و مراتب آن، به بيان شرايط و ويژگيهاي تقليد صحيح در نظر ابن‌عربي بپردازيم. ذكر اين نكته ضروري است كه تقليد، در عرفان ابن‌عربي آنگاه نظريه‌يي معرفتشناختي قلمداد ميشود كه وصفي براي عقلا و اهل خرد باشد. اين تقليد در بستر سلوك بسوي خداوند شكل ميگيرد و انسان را تا تشبّه به حضرت باري بپيش ميبرد تا آنجا كه جهاني شود عقلي، مضاهي جهان عيني.

In Ibn Arabi’s philosophy, knowledge means knowing about the essence of objects. In his view, it is only God who can attain the knowledge of objects by essence without resorting to the existence of an extra affair. Thus, except for God, everyone possesses an imitative kind of knowledge. That is why imitation comprises the basic pillar of Ibn Arabi’s epistemology. Because of the limitations of perceptive faculties, he believes that their grasp of the truth is only accidental. Hence, he maintains that imitating God is prior to imitating perceptive faculties. Imitating God, which is the gist of Ibn Arabi’s epistemological theory, means that man should gain knowledge through eliminating the mediation of perceptive faculties and appearances of objects. In this way, he will encounter the essence of objects directly. This theory, which is the main concern of this paper, is based on Ibn Arabi’s anthropology. Here, the authors intend to explore this epistemological theory in depth and, after describing its accurate meaning, importance, and levels, discuss the conditions and characteristics of correct imitation in Ibn Arabi’s view. It is necessary to mention that, in his gnosis, imitation is considered an epistemological theory when it functions as an attribute for intellectual and wise people. This imitation is formed in the bed of spiritual wayfaring towards God and leads human beings up to the level of becoming similar to the Necessary Being until they turn into a rational world matching the objective world.