بررسي شيوع خوددرماني و عوامل قابل تعديل موثر بر آن بر اساس الگوي اعتقاد

The Prevalence and Effective Modifiable Factors of Self-Medication Based on the Health Belief Model among Elderly Adults in Gonabad, Iran

مقدمه: حفظ سلامت از دغدغه‌هاي ديرين انسان‌ها است و از مولفه‌هاي متعددي تاثير مي‌پذيرد. اعلاميه‌ها و راهبردهاي جهاني سلامت همواره بر تهيه و مصرف صحيح داروها و درمان مناسب تاكيد مي‌نمايد. خوددرماني در ايران از معضلات سلامتي به شمار مي‌رود و سه برابر متوسط جهاني و رتبه دوم در آسيا را دارا است. براي اثرگذاري بر اين معضل، يكي از روش‌هاي علمي، بررسي عوامل موثر بر اين رفتار بر اساس الگوي اعتقاد بهداشتي است. در اين پژوهش عوامل موثر بر خوددرماني با تعيين ميزان تاثير مورد شناسايي قرار گرفتند تا جهت اثرگذاري اولويت‌بندي شوند. روش‌ها: دراين پژوهش توصيفي- تحليلي و مقطعي، 380 سالمند شهر گناباد به روش نمونه‌گيري طبقه‌اي با تخصيص متناسب انتخاب شدند. اطلاعات بر اساس پرسش‌نامه مشتمل بر 47 سوال به روش مصاحبه سازمان يافته در بخش‌هاي الگوي اعتقاد بهداشتي جمع‌آوري شد. روايي و پايايي به روش‌هاي علمي تاييد گرديد. داده‌ها با نرم‌افزار 16SPSS تجزيه و تحليل شد. يافته‌ها: ميانگين سني سالمندان 31/5 ± 2/66 بود. 1/36 درصد آن‌ها بازنشسته بودند. 4/29 درصد تحصيلات ابتدايي و 9/53 درصد بيمه درماني داشتند. 6/77 درصد خودسرانه دارو مصرف مي‌كردند و 3/85 درصد در منزل دارو نگه مي‌داشتند. 3/42 درصد داروهاي مصرف شده مسكن و 1/15 درصد مربوط به اعصاب و روان بودند. ميانگين نمره حساسيت 21/50 و موانع درك ‌شده 23/70 بود. بين جنس، وضعيت تاهل و تحصيلات با خوددرماني ارتباط معني‌داري وجود داشت. مهم‌ترين علت خوددرماني، تجربه بهبودي قبلي و بي‌خطر دانستن داروها ذكر شد. وسايل ارتباط جمعي موثرترين راهنماي عمل در پيش‌گيري از خوددرماني عنوان شد. نتيجه‌گيري: در اين مطالعه شيوع خوددرماني بالا بود و عوامل قابل تعديل در شرايط نامطلوبي قرار داشتند. افراد در موارد الگوي اعتقاد بهداشتي حتي 50 درصد حداقل‌ها را كسب نكردند، ولي نمره Self-efficacy مطلوب به دست آمد كه اين اطمينان كاذب، خوددرماني را تشديد كرد.

Background: Maintaining health, as one of the main and old concerns of mankind, is influenced by various factors. Therefore, global health-related declarations and strategies emphasize proper drug provision and consumption, as well as effective treatments. Self-medication, a controversial health issue, is three times commoner in Iran than the world average record which makes the country stand the second in Asia. Investigating the causes of self-medication based on the Health Belief Model (HBM) is a scientific and effective method to control the problem. Thus, this study attempted to identify and rank the factors associated with self-medication. Methods: In this cross-sectional descriptive-analytic study, 380 elderly adults were selected based on stratified random sampling with proper ratios. The data were collected through structured interviews using a 47-item questionnaire which covered the HBM subsections. The validity and reliability of the questionnaire were confirmed. The data were analyzed through SPSS16. Findings: The age average of the participants was 66 ± 5.31. Moreover, 36.10% of the subjects were retired, 29.40% had an education of primary school level, 53.90% were under the support of social insurance, 77.60% consumed over-the-counter drugs, 85.30% kept drugs at home, 42.30% took sedative drugs, and 15.10% consumed psychiatric drugs. The score for perceived sensitivity and barriers were 50.21 and 70.23, respectively. Self-medication was found to be significantly related with gender, marital status, and education level. In addition, a successful previous experience of self-medication and considering drugs as harmless were suggested as the main causes of self-medication. Furthermore, mass media were discovered to be the most effective solution to prevent self-medication. Conclusion: In this study, the prevalence of self-medication was high and the alterable factors were in undesirable conditions. Although the subjects did not show a minimum score of 50% in different subsections of HBM, the self-efficacy average was desirable which could lead a false sense of confidence and increased self-medication.