ارزيابي صفات مورفولوژيك مرتبط با خوابيدگي بوته در ارقام بومي و اصلاح شده برنج (Oryza sativa L.)

Evaluation of morphological characteristics related to lodging in native and improved rice (Oryza sativa L.) cultivars

خوابيدگي بوته يكي از مشكلات عمده در زراعت برنج است كه بسته به زمان وقوع مي‌تواند تا 50 درصد كاهش عملكرد محصول را به دنبال داشته باشد. شناسايي صفات موثر در مقاومت به خوابيدگي بوته در ژنوتيپ هاي مقاوم، مي‌تواند در برنامه ريزي بهتر براي روش‌هاي مقابله و كاهش خسارت ناشي از خوابيدگي استفاده شود. اين آزمايش به منظور ارزيابي صفات مورفولوژيك مرتبط با خوابيدگي بوته در ارقام بومي و اصلاح شده برنج، در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در موسسه تحقيقات برنج كشور- رشت در سال 1391 اجرا شد. ارقام برنج مورد آزمايش شامل سه رقم بومي (هاشمي، سنگ جو و علي‌كاظمي) و سه رقم اصلاح شده (كادوس، خزر و گوهر) بودند. با توجه به نتايج ضرايب همبستگي، همبستگي مثبت و معني‌داري بين ضخامت ميانگره سوم با مقاومت به شكستگي ميانگره سوم (**914/0=r) و ضخامت ميانگره چهارم با مقاومت به شكستگي ميانگره چهارم (**846/0=r) و ضخامت ميانگره سوم و چهارم با مقاومت فشاري بوته (به ترتيب **935/0=r و **926/0=r) وجود داشت. همچنين، اين همبستگي مثبت و معني‌دار بين نسبت وزن تر به طول ميانگره با مقاومت به شكستگي در ميانگره سوم (**937/0=r) و مقاومت فشاري بوته (**870/0=r)، نسبت وزن تر به طول ميانگره با مقاومت به شكستگي در ميانگره چهارم (**922/0=r) و مقاومت فشاري بوته (**835/0=r) مشاهده شد. نتايج تجزيه رگرسيون گام به گام نشان داد كه تنها صفت ضخامت ميانگره روي مقاومت فشاري بوته اثر معني‌داري داشت كه به تنهايي 83 درصد از تغييرات را توجيه كرد. در مرحله بعد با در نظر گرفتن مقاومت به شكستگي ميانگره به عنوان متغير وابسته و ساير صفات مورفولوژيك به عنوان متغيرهاي مستقل و انجام تجزيه رگرسيون گام به گام، دو صفت نسبت وزن تر به طول ميانگره و وزن خشك به طول ميانگره در مدل رگرسيوني باقي ماندند كه با نتايج حاصل از ضرايب همبستگي مطابقت داشت. به نظر مي‌رسد كه صفات ضخامت و نسبت وزن به طول ميانگره اهميت زيادي در مقاومت به خوابيدگي برنج دارند و مي‌توانند به عنوان شاخص‌هاي غير مستقيم جهت انتخاب ارقام با مقاومت بالا به خوابيدگي در نظر گرفته شوند.

Plant lodging is one of the major problems that may occur depending on the time to 50% reduction in yield of rice crop. Identification of plant characteristics related to lodging resistance considered as the prerequisite for reduction of losses in rice cultivation. In order to evaluate the morphological characteristics and lodging related traits in native and improved rice cultivars, a field experiment was laid out in randomized complete block design with three replications in 2012 at the Rice Research Institute of Iran, Rasht. Rice genotypes including three native rice cultivars (Hashemi, Sang jo and Alikazemi) and three improved (Kadous, Gohar and Khazar). Results showed correlation between thickness of internode whit breaking resistance of third internode (r=0.914**) and thickness of fourth internode whit breaking resistance of fourth internode (r=0.846**), thickness of third and fourth internode whit pushing resistance (r= 0.935** and r= 0.926**, respectively). Also significant positive correlation between fresh weight/length of internode whit breaking resistance in third internode (r= 0.967**) and pushing resistance (r= 0.870**), fresh weight/length of internode whit breaking resistance in fourth internode (r= 0.922**) and pushing resistance (r= 0.835**) were observed. Stepwise regression analysis showed that thickness of internode was the lone trait that significantly affected the pushing resistance. fresh weight/length of internode and dry weight/length of internode had highly significant effect on breaking resistance that was in correspondence with the results of correlation analysis. It seems that the thickness and weight/length of internode, have major roles in rice plant resistance to lodging and could be considered as indirect indices in selection for higher resistant rice cultivars.