ساختار كالبدي- فضايي شهر همدان از آغاز دوره ي اسلامي تا پايان دوره ي قاجار براساس مدارك و شواهد موجود

the framework structure of urban of hamadan since the beginning of islamic period till the end of qajarʹs period ,according to the current evidence available

همدان پيشينه اي كهن دارد كه مديون موقعيت طبيعي آن است؛ نخست دشت وسيعي كه شهر در آن شكل گرفته، دوم كوه الوند كه بر دامنه ي آن آرميده است. اين وضعيت جغرافيايي همدان را از ديرباز به يك مركز زيستگاهي هميشگي مبدل كرده است. همدان در دوره ي اشكاني و ساساني يك مركز مهم اداري- بازرگاني بود. همدان در جنگ هاي فتوح توسط تازيان گشوده شد. اين شهر در دور هي اسامي بر محور مسجد جامع و بازار گسترش يافت و مورد توجه مورخان و جغرافيانويسان بود. هر يك ساختار شهر را به گونه اي كه ديده يا شنيده بودند، توصيف نموده اند. پرس شهاي مهم اين نوشتار بدين ترتيب مي باشد يكم، دليل اهميت و تداوم زيستگاهي همدان در دور هي اسامي چه بوده است؟ دوم، كداميك از ساختارهاي شهري در توسعه و پايداري همدان موثر بوده است؟ وضعيت جغرافيايي و قرارگيري در مسير راه هاي تجاري و كارواني، ساختار اقتصادي و بازرگاني منجسمي در دوره هاي مختلف به شهر همدان بخشيده است. هر چند، شهر از ساختارهاي مذهبي همچون مساجد و آرامگاه ها برخوردار بود، اما ساختار اقتصادي شهر جايگاه خاصي داشت. وضع موجود بازار اهميت آن را تاييد مي كند. تعدد محله ها و مراكز محله اي با بناهايي همچون مساجد و بناهاي عمومي، نشانه هاي بارزي از اوضاع اجتماعي و ساختار معماري محات مي باشد. جايگاه و اهميت ساختار حكومتي شهر همدان نسبت به دور هي پيش از اسام متفاوت بود. اين تفاوت عمدتاً در نحوه ي گسترش شهر قابل درك است. نوشته ي حاضر با استناد به مدارك و شواهد موجود به اهميت جغرافيايي، آثار جغرافيانويسان در اين باره، ساختار كلي شهر، ساختارهاي مذهبي، مسكوني، اقتصادي و حكومتي شهر مي پردازد.

Hamadan has an ancient history which is indebted to the natural conditions of the region. First of all, the vast plain in which the city is located, secondly the Alvand mountain which is situated on the slope of it. This geographical condition has changed Hamadan to be inhabitated center. Hamadan during Parthian and Sassanid period was a commercial and administrative center. Hamadan was discovered during Fotuh war. the City was developed during Islamic era based on Jami mosque and Bazar and attracted the attention of historian and geographical writers and they described each of the city as they had seen and heard. The questions of this survey that arises are mentioned as: 1. what are the reasons that caused the importance and continuity of habitat in Hamadan during Islamic periods? 2. Which one of the cities structure was effective in developing and continuity of history Hamadan city? The geographical condition and commerce have helped Hamadan in constructing economical and commercial structure. However the constructions of religious monuments like mosque and tombs. But the economic structure was extremely influential. The number of districts and neighborhood centers with the construction like mosque and public places show the social and architecture. The places and the importance of governmental structure in the city of Hamadan in comparison with other Islamic cities were different. These differences were more in ways of development the city