بررسي كمي پيچان رودهاي رودخانه آجي چاي در محدوده خواجه تا ونيار

Quantitative Research on Meanders of AjiChay River between Khaje and Vanyar

اكثر سازه هاي آبي و كاربري هاي كه بر روي رودخا نه ها و يا در حاشيه آن ها قراردارند، به نوعي متاثر از تغييرات مورفولوژيكي رودخانه ها مي باشند. از اين رو بررسي اين پديده از مهم ترين بخش مطالعات طرح ها و كاربري هاي فوق محسوب مـي شود. در اين پـژوهش نيز بخشي از رودخانه آجي چاي در شمال شرق تبريز به طول حدودا 22 كيلومتر مورد بررسي قرار گرفته است. هدف اصلي اين تحقيق بررسي روند تغييرات مورفولوژيكي رودخانه در مقطع زماني 52 ساله با استفاده از پارامترهاي هندسي كانال از قبيل طول قوس، طول دره و شعاع دايره هاي مماس بر قوس هاي رودخانه در قالب مدل هاي ضريب خميدگي و زاويه مركزي مي باشد. بدين منظور مسير رودخانه از روي عكس هاي هوايي و تصوير ماهواره IRS سنجنده pan در محيط GIS Arc در دو بازه و دو دوره (1335-1374 و 1374-1387) رقومي و محاسبه شد و سپس علل تغييرات با استفاده از نقشه هاي توپوگرافي 1:50000 و زمين شناسي 1:100000، داده هاي هيدرولوژيكي و روش ميداني مورد بررسي قرار گرفت. نتايج نشان مي دهد كه 1) رودخانه به طور ميانگين در هر دو بازه و در هر دو دوره از انحناي قوس هاي خود كاسته است. به طوري كه زاويه مركزي در بازه اول از 137 به 100 درجه و در بازه دوم از 160 به 148 درجه و ضريب خميدگي در بازه اول از 33/1 به 15/1 و در بازه دوم از 48/1 بـه 27/1 رسيده است. همچنين تعداد قـوس ها در سال 1387 نسبت به سال 1335 افـزايش چشم گيري داشته است به طوري كه در سال 1387 در بازه اول تعداد آن ها از 11 به 51 و در بازه دوم از 19 به 86 مورد رسيده است. 2) هيچ الگوي شبه پيچان رودي يا نعل اسبي درآن ديده نمي شود. 3) تغييرات مورفولوژيكي رودخانه آجي چاي در بازه زماني و مكاني مورد مطالعه بيشتر متاثر ازعوامل طبيعي از قبيل كاهش قدرت جريان به علت كاهش ميانگين سالانه دبي آب و رسوب، انباشت رسوب و ليتولوژي سست مي باشد.

Most of water structures and land uses being rivers or in rivers banks are somehow influencing morphological changes in rivers. Therefore survey of this phenomenon is considered as the most important part of studies projects and land uses. In this study part of the Aji Chay River has been studied between Khaje and Vanier with about 22 km length. The main aim of this study is indicating trend of morphological changes in the river, in 52-years period using the geometric parameters of the channel such as arc length, along the river valley and radius of the river circle tangent arc in the form of models the curvature coefficient and the central angle. For this purpose river path from satellite image IRS sensor Pan and aerial photos for years 1956-1995 and 1995-2008 in the ArcGIS environment in two intervals and two periods were digitized and calculated. Causes of changes using the topographic maps 1:50000 and geological 1:100000, hydrological data and field methods were investigated. Results show that 1) river on average in both periods and in both interval of their arch curvature is reduced. So that the central angle in the first interval of 137 to 100 degrees and the second interval of 160 to 148 degrees and curvature coefficient in the first range of 1/133 to 1/15 and the second period from 1/48 to 1/27 is reached. Also numbers of arcs in the years 2008 to year 1956 have increased making the year 2008 the first range number of arcs of 11 to 51 and the second interval of 19 to 86. No observed meander-like and horseshoe (oxbow) pattern on the river exists. Morphological changes of AjiChay River in the timeframe and location studied have been affected by natural factors such as loss of power of flow due to reduction of annual average water discharge and sediment, accumulation of sediment and erosion.