تحليل ژيوپليتيكي عوامل هم‌گرايي و واگرايي در جهان اسلام

Geopolitical analysis of divergence factors in the Islamic world

ساختار فضايي- جغرافيايي جهان اسلام كه از جنوب شرق آسيا تا غرب افريقا و جنوب شرق اروپا امتداد يافته است، شامل بيش از پنجاه كشور مي شود كه حدود 22 درصد خشكي‏هاي جهان را تشكيل مي‌دهند. اين ساختار فضايي- جغرافيايي، شامل عوامل متعدد هم‌گرا نظير تهديد مشترك، منافع مشترك و متقابل و ارزشهاي مشترك و تجانس ساختاري مي شود، كه زمينه‌ي پيوند بين كشورهاي جهان اسلام را فراهم آورده است؛ از سوي ديگر در اين ساختار فضايي‌ـ‌‌جغرافيايي عوامل واگراي متعددي نظير تفاوت فرهنگي، قومي، مذهبي و زباني، در كنار اختلافات سرزميني و مرزي و رقابت هاي منطقه اي نيز وجود دارد كه سبب شده است گسيختگي و واگرايي بين كشورهاي جهان اسلام را به‌وجود ‌آيد. با بررسي هاي صورت گرفته در اين مقاله و تحليل وضعيت و شواهد موجود در جهان اسلام به اين نتيجه مي‌رسيم كه نيروهاي ژيوپليتيكيِ واگراساز نسبت به نيروهاي هم‌گراساز از اهميت و وزن بيشتري برخوردارند. به طوري كه، در اين رابطه چنين به نظر مي رسد كه عوامل و متغيرهاي اصلي واگرايي در جهان اسلام، جنبه ي ژيوپليتيكي داشته و رقابت بر سر گسترش حوزه‌ي نفوذ در مقياس هاي مختلف محلي، منطقه اي، ملي و فراملي، نقش عمده اي را در اين زمينه ايفا مي كند. مقاله‌ي حاضر سعي دارد با رويكردي توصيفي- تحليلي به تبيين ژيوپليتيكي نيروهاي هم‌گراساز و واگراساز در جهان اسلام بپردازد و با طبقه بندي اين عوامل، زمينه را براي شناخت بهتر آن ها فراهم سازد.

Spatial - geographical structure of the Islamic world that is extended from South-East Asia to West Africa and South East Europe is only subscription-based of religious identity and except religion factor, no other factor is common to the entire Islam world. Different cultural, ethnic, religious and language Structures that frequently are found in the Muslim world, along with territorial conflicts, border disputes and regional competitions among Islamic countries has provided the divergence fields for Islam world. In other words, the current situation of the Muslim world represents domination of divergence geopolitical forces on the centripetal forces. In this regard, it seems that the main factors of divergence in the Muslim world have geopolitical aspects, and competition over spheres of influence expand in different local, regional, national and transnational scales has major role in this field. This paper tries to explain the divergence geopolitical forces in the Islamic world with descriptive and analytical approach and based on the circulation model of Jean Gatman, and classifies the divergence factors into two groups for a better understanding of their backgrounds.