بهبود كيفيت گزارش مقالات مداخله‌اي

Improve the quality of reporting trial articles

مقاله‌اي با عنوان تاثير برنامه آموزشي نقشه مفهومي‌بر تفكر انتقادي و تصميم‌گيري باليني پرستاران بخش مراقبت ويژه نوزادان در مجله آموزش در علوم پزشكي سال 1392 دوره 13 شماره 11 به چاپ رسيده است، كه به صورت نيمه تجربي با روش پيش‌آزمون- پس‌آزمون صورت گرفته است(1). با توجه به اهميت مقالات كارآزمايي باليني در تصميم‌گيري‌هاي بهداشتي و پزشكي(2) چند نكته در مورد مقاله مذكور قابل ذكر مي‌باشد: در مطالعات مداخله‌اي در افراد تحت مطالعه يك مداخله صورت مي‌گيرد و اين مداخله قبل از انجام مطالعه مشخص نيست مفيد، مضر يا بي‌اثر است و اين فرضيه محقق است كه اين مداخله ممكن است تاثير‌گذار باشد(3). اين اخلاقي نيست كه يك فرد را در معرض مواجهه غيرضروري قرار ‌دهند، براي ورود به مطالعه بايد به فرد توضيحات كاملي ارايه گردد و وي با آگاهي از آثار مطالعه و انتخاب خود، وارد مطالعه شود(3و4)، يكي از مهم‌ترين مواردي كه بايد در مطالعات كارآزمايي باليني ذكر شود، چگونگي اخذ رضايت‌نامه آگاهانه است. در اين راستا بايستي به آزمودني توضيح كاملي در مورد مداخله، اثرات احتمالي مداخله، نحوه‌ي تخصيص تصادفي و احتمال اين كه فرد ممكن است دارونما دريافت كند و يا مداخله موثر واقع نشود، داده شود(5). براي اطمينان از رعايت شدن قانون مطالعه و اخلاق در مطالعه بايستي رضايت‌نامه آگاهانه (informed consent) از گروه‌هاي مورد مطالعه قبل از تخصيص آنها به دو گروه گرفته شود. براي رعايت شدن اخلاق در كارآزمايي نه تنها بايستي تاييد مطالعه توسط كميته اخلاق ذكر شود، بلكه بايستي چگونگي كسب رضايت‌نامه آگاهانه از شركت‌كنندگان توضيحاتي داده شود و اخذ فرم رضايت‌نامه آگانه از شركت كنندگان گزارش شود(4). يكي از مهم‌ترين موارد در رضايت بايد آزادانه بودن آن باشد، ولي در مطالعه حاضر با توجه به اين كه براي برنامه آموزشي، امتياز بازآموزي در نظر گرفته شده است، حالت آزادانه بودن وجود ندارد. سوالي كه براي خواننده مطرح مي‌شود اين است كه در اين مطالعه رضايت آگاهانه از افراد چگونه صورت گرفته است؟ آيا اخذ فرم رضايت‌نامه آگاهانه به طور كامل صورت گرفته است و نويسندگان مقاله از ذكر آن در مقاله خودداري كرده‌اند، بر اساس آنچه ذكر شد، انتظار مي‌رود در مطالعات كارآزمايي باليني چگونگي اخذ رضايت‌نامه آگاهانه از بيماران در مقاله ذكر شود(4). در انجام يك مطالعه حجم نمونه براي مقايسه بايستي متناسب انتخاب شود و با استفاده از شيوه‌ي علمي نسبت به محاسبه تعداد حجم نمونه اقدام كرد، و معمولاً براي اين كار سرشماري صورت نمي‌گيرد(4و6)، در مطالعه حاضر كليه افراد به روش سرشماري وارد مطالعه شده‌اند، سوالي كه مطرح است اين است كه آيا اين تعداد افراد براي مطالعه كافي است؟ و اگر بر اساس فرمول، حجم نمونه محاسبه شود، حجم نمونه محاسبه شده به نظر بيش‌تر از اين مقدار محاسبه شود. لذا با اين توضيح آيا به علت محدوديت افراد به صورت سرشماري وارد مطالعه شده‌اند و حجم نمونه مي‌تواند بيش‌تر از اين تعداد محاسبه شود. از اين رو آيا توان اين مطالعه در حد قابل قبولي است؟(7). از طرفي در مطالعات براي اثبات وجود رابطه عليتي و موثر بودن دارو يا برنامه مداخله‌اي، وجود گروه شاهدلازم است، و بدون داشتن گروه شاهد، اثبات رابطه و موثر بودن بايد با احتياط تفسير شود(3). نكته ديگر، توصيف نمونه از نظر متغير‌هاي دموگرافيك در شروع مطالعه در گزارش مقالات كارآزمايي بسيار توصيه شده است(4). از اين رو به نظر مي‌رسد، چگونگي رضايت آگاهانه، توصيف افراد مورد مطالعه از نظر متغير‌هاي دموگرافيك، توضيح در مورد توان آزمون و با توجه به اين كه تنها يك گروه وجود داشته است، آيا مي‌توان به تاثيرگذاري برنامه آموزشي (با توجه به اين كه در برنامه‌هاي آموزش مداوم به دليل امتياز مربوطه دقت و توجه و يادگيري افراد بيش‌تر از حالت عادي و پژوهش است، و اين طرح از اين نظر از حالت پژوهش خارج شده است و جنبه برنامه آموزشي رسمي‌داشته است)، مطمين بود، مي‌تواند جهت افزايش كيفيت و اطمينان به مقاله مناسب باشد.