معرفي كتاب: كالبد شكافي تهديد

جريان عمومي در حوزه مطالعات علمي، دلالت بر دشواري هايي دارد كه پيوسته در مسير توسعه دامنه شناختها وجود داشته است. به همين دليل، نوآوري‌هاي علمي و اكتشافات، اقداماتي سخت و جان فرسا مي‌نمايند كه هر كسي توان انجام آنها را ندارد. اما چنين به نظر مي‌رسد كه شناخت چيزهايي كه گمان مي‌كنيم آنها را مي‌شناسيم، از حيث صعوبت، معادل با نيل به شناختهاي نوين است. اين موضوع موقعي آشكارتر مي‌شود كه آدمي با پرسش از موضوعاتي روبه رو مي‌شود كه به دليل فراگير بودنشان در زندگي، «بديهي» تلقّي مي‌شوند. در اين موقع، ارايه تعريفي منسجم و جامع، آن قدر دشوار است كه بسياري از افراد، علي‌رغم شناخت وجداني شان، از اظهار نظر علمي باز مانند. اگر در حوزه مطالعات امنيتي در پي ارايه مثالي براي اين گونه از مفاهيم باشيم، ‌بدون شك «تهديد» مي‌تواند يكي از رايج‌ترين آنها باشد. اين واقعيت كه مطالعات امنيتي از بدو تكوين تاكنون، بر بنياد مفهوم «تهديد» قرار داشته‌اند يا اينكه ملاحظات امنيتي در مقام عمل- از ابتدايي‌‌ترين گونه‌هاي حيات انساني تا جوامع پيچيده و شبكه‌اي امروزي- معمولاً با تهديد، قابل فهم و تعريف عملياتي مي‌شده اند، ما را بر آن مي‌‌دارد كه اين مفهوم را «مفهومي رايج و بديهي» در ذهن و رفتار انسان قلمداد كنيم. اين در حالي است كه تلاش براي شناخت و تحليل «تهديد» پيوسته در حاشيه «مطالعات امنيتي» قرار داشته و عمده تحليلها و نظريه‌ها معطوف به امنيت بوده‌اند. تامّل در جريانهاي اصلي انديشه در حوزه امنيت پژوهي دلالت بر آن دارد كه «تهديد» بيشتر به عنوان يك «شاخص» در شناساندن «امنيت» مدنظر بوده است تا اينكه خود به صورت مستقل، موضوع شناخت قرار گيرد؛ به اين صورت كه اولين كاربرد اين واژه در تعريف «امنيت» نزد انديشه گران متعلق به گفتمان سلبي امنيت مي‌باشد كه به واسطه آن، تعريف «امنيت» به عنوان «نبود تهديد» طراحي و عرضه مي‌شود. در پي ظهور جريان انتقادي، شاهد اثبات ناكارامدي تعريف امنيت به «نبود تهديد» هستيم. در واقع؛ اين دسته از پژوهندگان نشان دادند كه تلقّي سنّتي «تهديد»، توان بر تابيدن سوالات متعدد فلسفي و شناختي آنها را ندارد. لذا تعريف ارايه شده از امنيت چندان براي وضعيتهاي پيچيده جهان معاصر كارايي ندارد. از اين زمان است كه تعمّق زبان شناختي، فلسفي و نظري در خصوص تهديد شكل گرفته و شاهد انتشار متوني مي‌باشيم كه بر پايه تامّلات دقيق شناختي قرار دارند. البته نكته قابل توجه آن است كه اين تامّلات، هدفمند و از منظر امنيتي صورت مي‌گيرند. به عبارت ديگر؛ اولويت و برتري امنيت، همچنان مفروض پنداشته شده و تهديد در ذيل آن مورد بازخواني و تامّل فلسفي قرار گرفته است. نتيجه آنكه، شاهد ارايه تصوير نويني از تهديد مي‌باشيم كه از حيث محتوا و مصداق با مطالعات دهه1970 قابل مقايسه نيست. از اين گفتمان جديد به گفتمان ايجابي امنيت ياد مي‌شود كه در آن، ابعاد نرم افزاري تهديد بر ابعاد سخت افزاري آن كاملاً تفوّق دارد. هم اكنون حوزه مطالعاتي «امنيت پژوهي» در جامعه ايران از رهگذر رشد و توسعه‌اي كه در كمتر از يك دهه گذشته داشته، ‌شاهد ظهور نتايج ارزشمندي است كه استمرار اين طريق را تاييد مي‌كنند؛ نتيجه نيكويي كه مديون مراكز پژوهشي و آموزشي فعّال در اين حوزه است. در اين فضا به نظر مي‌رسد كه ضرورت و امكان پرداختن به ديدگاههاي بومي بيش از پيش است. در زمينه‌هاي امنيت شناسي به عبارت ديگر، زمان آن فرارسيده تا تامّلات بومي در زمينه‌هاي امنيت شناسي به عنوان نقطه آغازين براي طراحي‌هاي عملياتي، در دستور كار قرار گيرند و به اين ترتيب نگرشهاي ايراني در كنار ساير نگرشهاي ايراني در كنار ساير نگرشها تكوين و ظهور يابند. كتاب حاضر تلاشي جهت تبيين رابطه تهديد و امنيت و بازخواني گفتمانهاي مربوط در اين تعامل مفهومي در چارچوب نگرش روش شناسانه و محتوايي است كه زمينه بازانديشي بيش از پيش مفهوم تهديد و امنيت را فراهم مي‌سازد.