تطبيق مفهوم توكل در نگاه خواجه عبدالله انصاري و سنايي

Applying the notion of trust in the view of Khaja Abdullah Ansari and Sanaee

توكّل اصطلاح ديني، اخلاقي و عرفاني است؛ در لغت به معناي اعتماد‌كردن، تكيه‌كردن، اعتمادنمودن بر كسي و اعتراف‌كردن بر عجز خود است. (لغت‌نامه دهخدا: ذيل لغت) خواجه عبدالله انصاري از عرفاي مشهور قرن پنجم هجري، از مفاهيمي مانند لجا، تفويض و تسليم در كنار توكّل نام برده است. وي مقام توكّل و تفويض را كار خود به حقّ سپردن معنا كرده است. و سپس مقام لجا و تسليم را بر توكّل و تفويض برتري بخشيده و آن را سپردن خويشتن به حقّ دانسته است؛ يعني تسليم هر آنچه ميان بنده و خداوند ا از اعتقاد، خدمت (بندگي) و حقيقت است. سنايي نيز در باب اول حديقه الحقيقه، اين ديدگاه را در مقام توكل در دو "حكايت في توكّل العجوز"، "حكايت التمثيل في الذي هو يطعمني و يسقيني" به تصوير كشيده است. هم‌چنين انصاري با بيان درجات توكّل و نامگذاري آن به اين نكته ي مهم اشاره دارد كه يقين به قسمت غير از رضا به قسمت است؛ و عميق‌ترين آرامش ناشي از رضايت به خدا و قضاي وي را سنايي در داستان "حاتم و زن" وي در ذيل حكايت "في توكل العجوز" آورده است. خواجه عبدالله انصاري نهايت كار خود را متوكّل را به توكّل حقيقتي مي‌داند كه همانا پيوند مقام توكّل با حال و مقام رضاست.

Trust is a religious, moral and mystical term that refers in its meaning to reliance, lean, relying on someone and owning his own weakness. (Loghatnameh by Dehkhoda, under the headword…) Khaja Abdullah Ansari, one of the famous theosophists in the fifth century A.H., has mentioned conceptions as resort, submission and delivery besides entrust. He has defined the trust and delivery status to deliver his affairs to Allah, and then he prefers the resort and submission status to entrust and delivery and conceive it to deliver onself to Allah, namely to deliver whatever exists between the created being and the Creator from belief, worship and the truth. Sanaee also in the first part of Hadighat-ol-hadigha, has illustrated this viewpoint on the entrust status in two tales: “ A tale in the oldster’s entrust” and “A tale in exemplification for the One Who feeds me and waters me”. Ansari also refers to this important point by expressing the levels of trust and naming them. That knowing the fate for certain differs from to approve it; and Sanaee has brought the deepest peace and satisfaction of God and His fate in the story "Hatim and the woman" following his tale “about the oldster’s entrust “. Khaja Abdullah Ansari believes that the trusting one’s eventual work is to trust in the truth which is associated with the status of trust and satisfaction