تحليل و ارزيابي ويژگي هاي مورفوتكتونيكي و نيوتكتونيكي دامنه جنوبي كوهستان سبلان

Study of Morphotectonic and Neotectonic Characteristics in Sabalan Mountain

كوهستان سبلان يكي از واحدهاي مورفوتكتونيك شمال غرب كشور است كه به دليل وسعت قابل ملاحظه آن در پژوهش حاضر تنها به بررسي ويژگي هاي مورفوتكتونيك و نيوتكتونيك دامنه جنوبي آن پرداخته شده است. منطقه انتخابي داراي مختصات جغرافيايي ?36 ?47 تا ?00 ?48 طول شرقي و 56? ?37 تا ?14 ?38 عرض شمالي است. اين منطقه از نظر هيدروگرافي متشكل از حوضه هاي پيسلرچاي، آغميون چاي، بيوك چاي (از زيرحوضه هاي رودخانه آجي چاي) و آغلاغان چاي (از زيرحوضه هاي بالخلوچاي اردبيل) است. گسل هاي اصلي و فرعي متعددي در دامنه جنوبي سبلان وجود دارد كه آثار ژيومورفولوژي قابل توجهي به جا گذاشته اند. از پديده هاي مورفوتكتونيك عمده شناسايي شده مي توان به دره هاي خطي، انحراف آبراهه ها، پشته هاي مسدودكننده، جابجايي مخروط افكنه ها و چشمه هاي معدني اشاره كرد. اگرچه كوهستان سبلان از دوره ميوسن فعال بوده اما مخروط اصلي آن در طي كواترنر تشكيل شده است (زمرديان 1381)، لذا اين منطقه مي تواند جزو مناطق فعال تكتونيكي باشد. جهت بررسي ويژگي هاي تكتونيك جوان و ارزيابي ميزان فعاليت آن در منطقه، سعي شده است از شاخص هاي متعدد ژيومورفيك استفاده شود تا نتايج صحيحي در اين مورد گرفته شود. شاخص هاي استفاده شده شامل تضاريس جبهه كوهستان (Smf)، نسبت بين پهناي كف دره به ارتفاع آن (Vf) نسبت شكل حوضه زهكشي (Bs)، شاخص عدم تقارن توپوگرافي (Af)، عامل تقارن توپوگرافي (T) و شاخص ارزيابي نسبي فعاليت هاي تكتونيكي (IAT) مي باشد. اين شاخص ها به تفكيك در 4 حوضه زهكشي منطقه مورد بررسي قرار گرفته اند. نتايج شاخص هاي (Smf) و (Vf) براي دو حوضه حالت فعال و براي دو حوضه ديگر شرايط نيمه فعال نشان مي دهد. شاخص نسبت شكل براي تمامي حوضه ها شرايط فعال تكتونيكي را مشخص مي سازد. نتايج شاخص هاي تقارن و عدم تقارن توپوگرافي هم تاييدكننده نتايج شاخص هاي فوق است. در نهايت سعي شده است از شاخص IAT نيز استفاده شود. گفتني است شاخص IAT از متوسط كلاس هاي مختلف شاخص هاي ژيومورفيك به دست مي آيد و وضعيت كلي فعاليت هاي نيوتكتونيكي مناطق را مشخص مي سازد. مطابق نتايج اين شاخص، سه حوضه از چهار حوضه منطقه داراي نوع فعاليت زياد و حوضه چهارم (بيوك چاي) داراي فعاليت متوسط است. بنابراين دامنه جنوبي كوهستان سبلان به عنوان بخشي از كل واحد مورفولوژي و كوهستان، از نظر تكتونيكي هنوز هم فعال است.

Sabalan Mountain is one of main morphtectonic units of Iran. This unit has extensive area, therefore in this research only southern slopes of Sabalan have been selected. Study area is located between 37° 56´ to 38° 14´ N and 47° 36´ to 48° 00´ E. Selected area from hydrograph is formed of four basins, including Pislarchay, Aghmion, Biokchay and Aghlaghanchay. There are several faults in this area as geomorphic evidences. Main effects of these include linear valley, offset stream, escarpment, shutter ridges, displacement of alluvial fan and hot spring. Southern slopes of Sabalan Mountain are active in terms of tectonic processes. For investigation of neotectonic characteristic we used several geomorphic indexes such as mountain front sinuosity (Smf), ratio of valley-floor with to valley height (VF), drainage basin shape ratio (BS), asymmetry factor (AF), topographic symmetry factor (T) and latitude ratio. This index was calculated in four basins in separation. According to Smf and VF results, two basins have active conditions and two others are semi active. BS index for all basins presents active tectonic. The results of AF and T confirm the above conclusion. In the end we used Latitade (Lat) ratio. According to this index, three basins are in active condition