مطالعه مورفولوژي و منشا خاك هاي تشكيل شده بر روي سنگ هاي آهكي در منطقه آق‌امام (شمال شرق استان گلستان)

The origin and morphology of soils formed on limestone rocks in Aq- Emam area (northeast Golestan province)

به‌منظور مطالعه منشاً و فرايندهاي پدوژنيك خاك هاي تشكيل شده بر روي سنگ هاي آهكي، خاك هايي با درصد شيب و موقعيّت توپوگرافي متفاوت در ناحيه آق امام انتخاب گرديدند. نتايج حاصله از بررسي مقاطع نازك و پارامترهاي ژيوشيميايي نشان مي دهد كه خاك هاي تشكيل شده تحت تاثير شيب زياد در موقعيّت بالاي شيب داراي تكامل اندك در حد تشكيل افق كمبيك بوده در حالي كه خاك هاي موقعيّت مياني شيب به‌علت پايداري بيشتر شيب ناشي از پوشش جنگلي، با تشكيل افق آرجيليك تحول و تكامل بيشتري را نشان مي دهند. استفاده از شاخص ژيوشيميايي نسبت Ti/Zr و نيز آناليز توازن جرم نشان مي دهد كه خاك هاي بالاي شيب به لحاظ منشا پلي ژنتيك مي باشند به گونه اي كه علاوه‌بر سنگ آهك زيرين، اضافه شدن رسوبات لسي به سطح خاك نيز در تشكيل اين خاك ها دخالت نموده است. در‌حالي‌كه خاك هاي موقعيّت مياني شيب به لحاظ ماهيت ژنتيكي تحت تاثير شديد لس ها تكامل يافته اند زيرا شيب كمتر اين اراضي امكان استقرار مواد لسي را به‌خوبي فراهم نموده است. در همين راستا تكامل خاك هاي مناطق پست پاي شيب تحت تاثير فرايندهاي ژيومورفيك بوده و فرآيندهاي فرسايش و رسوب متناوب سبب تشكيل سه پروفيل بر روي هم در دوره هاي گوناگون گرديده است. بنابراين مي توان نتيجه گرفت كه تشكيل در جاي خاك از سنگ هاي آهكي به‌ويژه زماني‌كه انواع تكامل يافته با سولوم عميق آن بلافاصله بر روي بر‌اين سنگ ها قرار دارد، مورد ترديد بوده و در‌‌اين مواقع بايد ساير مكانيسم ها از جمله اضافه شدن مواد به خاك از طريق فرايند هاي ژيومورفيك و رسوبات بادي را نيز مورد توجه قرار داد. واژه‌هاي كليدي: تشكيل خاك، سنگ آهك، شاخص هاي ژيوشيميايي، آناليز توازن جرم، ميكرومورفولوژي

The origin and micromorphology of three selected pedons in mountainous Aq- Emam area (in northeast Golestan province) were investigated. The objectives were to examine 1) physico-chemical and micromorphological characteristics of studied pedons developed in different geomorphic positions and 2) evaluate the relationship between them with underlying limestone and loessial sediment as preassumed parent materials. Our results showed that the shallow soils developed on steep upslope have a cambic horizon as a main subsurface diagnostic horizon. In contrast, more thick and clayey soils developed on sloping areal have an argillic horizon with decalcified solum indicating more eluviation due to more landscape stability. Cyclical erosion and deposition which occur on colluvial foot slope must be responsible for superimposed pedo-sedimentary complexes in this position. Mass-balance calculations and geochemical ratios show that the soils in sloping midslope have a loessial nature due to windblown source and geomorphic processes. Erosion keeps these additions to some extent from appearing on the steep upslope thus these soils have a polygenetic nature derived from loesses and limestone’s insoluble residues. In brief, we can conclude that residual origin of soils formed on limestone rocks is controversy especially for those with deep solum and we should consider other possibility of material addition to soil such as eolian contamination and geomorphic processes. Keywords: Soil genesis, limestone, Eolian contamination, Mass balance geochemistry, Geochemical ratios, Micromorphology.