فنا و بقا و اتّحاد و اتّصال در ديوان بيدل دهلوي

Annihilation, Survival, Union and Connection in Bidel Dehlavi’s Poetry

فنا و بقا و اتّحاد و اتّصال در ديوان بيدل دهلوي سميّه خادمي محمّد سرور مولايي تاريخ دريافت: 16/03/92 تاريخ تصويب: 18/09/1392 چكيده مقامات فنا و بقا و اتّحاد و اتّصال از مهم ترين و پيچيده ترين مباحث تصوّف و عرفان اسلامي به شمار مي آيد. عرفا اين مقامات را نهايت سير و سلوك سالك و هدف از پيمودن همه احوال و مقامات را رسيدن به وصال الهي مي دانند. بر طبق نظريه قوس نزولي و قوس صعودي، انسان پيش از خلق در عالم غيب و علم الهي موجود بوده است و هنگام نزول به عالم خلق و شهادت، مرحله به مرحله او را از عوالم عبور داده اند تا اين كه به اين عالم مادي آمده است و سالك مي خواهد با فاني شدن از صفات خويش و متّصف گشتن به صفات الهي به مبدا و اصل خويش باز گردد. سالك يك سير حركتي از «الي الله» را به «في الله» شروع مي كند و در نهايت اين سير و سلوك، اتّحاد و اتّصال با محبوب براي او حاصل مي شود. بيدل دهلوي كه نماينده تمام عيار سبك هندي است و ديوان غزلياتش يك فرهنگ اصطلاحات عرفاني به شمار مي آيد، اين مقامات را در اشعارش بهخوبي بيان كرده است. بيدل همانند ساير صوفيان بزرگ معتقد است كه حالت فنا و رسيدن به وصال الهي، نتيجه فضل و عنايت الهي و از اختيار سالك خارج است. با در نظر گرفتن اين نكته كه بيدل، وحدت وجودي است، دويي را نفي مي كند، معتقد به اتّحاد و اتّصال الهي است و ترك تعلقات دنيوي و فاني شدن از خويش را شرط وصول به محبوب مي داند. او بر اين باور است كه چون خداوند هر لحظه به شكلي تازه تجلّي مي كند و تجلّي تكرارناپذير است، حتي سالك بعد از وصال با محبوب همچنان محو معشوق خويش است و از آرزوي ديدارش كم نمي شود. در نهايت چيزي از سالك باقي نمي ماند و در خداوند محو مي شود. واژه هاي كليدي: اتّحاد، اتّصال، بقا، بيدل دهلوي، فنا، وحدت وجود.

Annihilation, Survival, Union and Connection in Bidel Dehlavi’s Poetry Somaye Khademi Mohammad Sarvar Molaee Received: 2013.06.06 Accepted: 2013.12.9 Abstract Positions of annihilation, survival, union and connection are the most important and complicated subjects in Sufism and Islamic Gnosticism. Gnostics consider that these are the highest point of the spiritual pilgrimage (solouk) and that their target is attainting God. According to descent arch and ascent arch, human being has been available, before creation, in the invisible world and divine knowledge. To be descended to the world of creation, he has been, step by step, transferred through different worlds until he enters the material world. Through annihilating his human features and endowing himself with Divine characteristics, the pilgrim manifests his desire to return to his Divine origin. His spiritual pilgrimage starts from ‘toward God’ to reach ‘in God’ and, at the end, he attains union and connection with his Beloved. Dehlavi, whose poetry book is regarded as a dictionary of mystic expressions and who is the representative of Indian school, has described these positions in his poems. Dehlavi, like other Gnostics, believes annihilation and connection with God is a Divine gift and out of the pilgrim’s hands. He rejects dualism, believes in union and connection with God and regards abandoning ‘self’ and material possessions as the pre-requisites of attaining the ‘Beloved.’ According to Dehlavi, God manifests Himself in new forms each moment and His manifestations are unrepeated; therefore, after connection with God, the pilgrim still yearns for the Beloved and his ‘self’ perishes in God. Keywords: Bidel Dehlavi, annihilation, survival, union and connection