مساله راه آهن در ايران عصر قاجار

Iran Railway Issue in Qajar Era

فكر احداث راه‌آهن در ايران از اوايل دوره ناصري به اين سو مطرح بود و به تدريج رشد و گسترش يافت. هم مهندسان، ‌شركت‌ها و سرمايه‌گذاران خارجي به شكل‌هاي گوناگون در سده 19 اين فكر را مطرح كردند و طرح‌هايي در اين زمينه ارايه دادند و هم دولت‌هاي روس و انگليس و بعد‌ها آلمان در آن دوره هر يك به طريقي به مسيله راه‌آهن ايران توجه يافتند و با طرح‌هاي آن درگير شدند. از ديگر سو، پاره‌اي از مصلحان و نوگرايان و ترقي‌خواهان ايراني بر اهميت راه‌آهن دست گذاشتند و برخي حتي راه نجات ايران را در آن ديدند و فكر احداث راه‌آهن را به مساله‌اي مهم در انديشه و عمل و برنامه‌هاي اصلاحي ايرانيان روزگار قاجار تبديل كردند. با اين حال، طرح‌هاي راه‌آهن در ايران يكي پس از ديگري نافرجام ماند و جز چند خط آهن پراكنده و محلي، كه آن هم بيشتر در رابطه با اهداف و منافع قدرت‌هاي بيگانه احداث شد، ايران نصيب چنداني از اين اختراع و موهبت عصر جديد نداشت و احداث راه‌آهن سرتاسري ايران تا دوره رضا‌‌شاه به تعويق افتاد. مقاله حاضر مي‌كوشد، ضمن ارايه گزارشي كوتاه از مسايل ياد شده، علل و عوامل تاخير و تعويق ذكر شده را دريابد و به پرسش از چرايي و چگونگي آن پاسخ گويد. ضعف سياسي، اداري و اقتصادي ايران از يك‌سو و رقابت‌ها و مخالفت‌هاي مانع‌آفرين دولت‌هاي خارجي(روس و انگليس) از سوي ديگر، عمده علل و عوامل تاخير احداث راه‌آهن در ايران بودند.

The idea of railway construction in Iran was discussed for the first time from the beginning of Nasir al-Din Shah Era and it developed gradually. Foreign companies and investors proposed their plans in 19th century. Russian and British governments and later, German government proposed their plans, too. Some of Iranian reformists insisted on the importance of railway and even considered it as a way for Iran’s survival. They tried to discuss it as an important topic in Iranian thoughts and practices during Qajar Era. Although there were some local railways constructed by foreign powers for their interests, all general plans for Iran railway constructions were failed or delayed until Reza Shah Period. This article tries to have a glance at the abovementioned issues and find main reasons of delaying in Iran railway construction. On the one hand, political, administrative and economical weakness and on the other hand competition and opposition of foreign governments (Britain and Russia) were other main causes of procrastination and delay in railway construction in Iran.