بررسي موسيقي كلام در مقامات حميدي با تكيه بر كاركرد آرايه جناس

The Study of Music in Maqamat-e Hamidi According to the Pun technique

مقامات حميدي، اثر حميدالدين ابوبكر عمربن محمودي بلخي (فو.559)، نخستين مقامه‌اي است كه در زبان فارسي به رشته تحرير درآمده و ـ هر چند به شيوه مقامات بديع‌الزمان همداني و مقامات حريري، ره سپرده است ـ از اين منظر كه نخستين مقامه به زبان فارسي مي‌باشد، حايز اهميت است. از ويژگي‌هاي مهم مقامه، آهنگيني سخن و عبارت‌هاي موزون است. از آنجا كه جناس از صنايع محوري در ايجاد موسيقي كلام در اين نوع نوشتار ـ و از جمله مقامات حميدي ـ است، اين مقاله عهده‌دار بررسي كاركرد اين آرايه در جايگاه يكي از اصلي‌ترين صنايع ادبي به‌كارگرفته شده در اين اثر است. در اين راستا پس از بيان مقدمه‌اي در باب مقامه‌نويسي و در پي آن اشاره‌اي به ويژ‌گي‌هاي مقامات حميدي، به تقرير و تعريف صنعت جناس و انواع گوناگون آن و بهره‌گيري قاضي حميد‌الدين از اين شگرد ادبي در پردازش اين اثر آهنگين، مي‌پردازيم.

Maqamat-e Hamidi (by Hamid al-Din Abu-Bakr Balkhi, died in 1164) is the first Persian Maqam. Although it has adopted the manner of Maqamat-e Badi? al-Zaman Hamedani and Maqamat-e Hariri it has gotten a special position in the history of Maqamas. One of the important properties of Maqama is its musical and harmonic tone. This article tries to analyze pun, as one of the basic literary industries which make the speech musical in the texts like Maqamat-e Hamidi. So, after a brief introduction on the technique of pun, we concentrate on its different types in Maqamat-e Hamidi and the way Hamid al-Din Balkhi used it to process the musical tune of his work