بررسي پيامدهاي قصد نشده «برنامه درسي پنهان» ناشي از جوّ اجتماعي مدارس دوره متوسطه شهر اصفهان و ارايه راهكارهايي براي كاهش پيامدهاي منفي آن

Investigation of the Unintended Consequences of Schoolʹʹs Social Climate in High Schools

يكي از مهم‌ترين برنامه‌هايي كه در نظام آموزشي انجام مي‌شود, «برنامه درسي پنهان» است. منابع تخصصي و يافته‌هاي تحقيقاتي حوزه برنامه درسي نشان مي‌دهد كه «محيط اجتماعي مدرسه» مهم‌ترين عامل شكل‌گيري برنامه درسي پنهان است, اما در كشور ما تاكنون تلاشي در اين زمينه صورت نگرفته است. پژوهش حاضر با هدف «آشكار‌سازي تاثير پيامد‌هاي قصد نشده ناشي از محيط اجتماعي مدرسه بر نگرش‌هاي دانش‌آموزان مدارس دوره متوسطه شهر اصفهان و ارايه راهكارهايي براي كاهش پيامد‌هاي منفي آن» در دو مرحله اجرا شد. در مرحله اول 400 آزمودني به شيوه تصادفي از ميان جامعه دانش‌آموزان دبيرستان‌هاي دولتي و غيرانتفاعي شهر اصفهان انتخاب شدند و با به‌كارگيري «روش توصيفي» و استفاده از پرسشنامه, محقق ساخته, جوّ اجتماعي مدارس شناسايي و مدارس به دو گروه «باز و بسته»تقسيم گرديد. اعتبار پرسشنامه به روش آلفاي كرانباخ 88./ بود و روايي محتواي آن به تاييد 8 نفر از متخصصان رسيد. از شاخص‌هاي آمار توصيفي, آماره آزمون «تي» مستقل و تحليل واريانس چند متغيره (مانوا) براي تحليل داده‌ها استفاده شد. در مرحله دوم براي تبين پيامد‌هاي پنهان و پاسخ به سوال‌هاي تحقيق از «روش كيفي» مصاحبه نيمه سازمان يافته (با 45 دانش‌آموز از مدارس باز و بسته ) و مشاهده استفاده شده. تحليل داده‌ها و روايي و اعتبار ابزار در اين مرحله متناسب با روش‌هاي كيفي انجام شد. براي اعتبار بخشي و نتايج و راهكارها از نظر جمعي از متخصصان و صاحبنظران تعليم و تربيت در سطح كشور نيز استفاده گرديد. نتايج پژوهش نشان داد كه بين جوّ مدارس «باز و بسته» «دخترانه و پسرانه» تفاوت معنادار وجود دارد. همچنين تاثير پيامدهاي پنهان بر دانش‌آموزان مدارس «با ز و بسته», «دخترانه و پسرانه» به‌طور قابل ملاحظه متفاوت است.

This study aimed at disclosing the unintended learning consequences related to the social climate of selected high schools in Isfahan. It, therefore, exemplifies research in the realm of so called "hidden curriculum" so prevalent in the field of curriculum studies. Although the unintended learnings are not necessarily miseducational, but this study concentrate on outcomes or consequences deemed detrimental to the total education of student based on values and criteria guiding the education enterprise in Iran. The study was carried out in two phases. In the first phase a sample of 400 high school students were randomly selected from the population of high school student in Isfahan and were asked to identify the social climate of their school. The research instrument was a questionnaire designed by the researcher and validated through proper procedures. The data was then analyzed so that two distinct types of social climates, restricted and unrestricted, could be clearly distinguished. In the second phase, the researcher sought to describe the unintended learnings culminating from each of the two categories of schools. The absence of three specific qualities, namely initiative, cooperation and self-esteem; entered into this phase of study. A total of 45 students participated in this phase and data was collected through semi-structured interview. All the interview sessions were conducted by the researcher and the process was fully recorded for purposes of documentation and cross-check. The recorded responses were then analyzed and the findings were validated by a group of experts in education. The results indicated that a significant difference there exists between the two sub-groups of high schools with regards to the attitudes in questions, namely collaboration and cooperation, docility and self-esteem. Also, a significant difference was found between the girls and boys who belonged to a similar climate. This finding requires further examination to reach a plausible explanation.