پژوهشي نوين بر پتروژنز و سن‌يابي گدازه‌هاي بازيك كواترنري شمال باختري ايران، در ‏مقايسه با مراكز منشا در فلات ايراني – تركي‏

New Investigation on Petrogenesis and Age Dating of Quaternary Basic ‎Lavas in Northwest Iran, to Compare with Source Centers ‎ in Turkish- Iranian Plateau

بسياري از مراكز آتشفشاني در ايران سن پليوكواترنري دارند كه ده‌ها ميليون سال پس از برخورد اوليه عربي- اورازيا شكل گرفته‌اند. سنگ‌هاي بازالتي شمال باختري ايران در استان ‏آذربايجان غربي، بخشي از سري‎‎هاي گسترده ماگماهاي پليوكواترنري گوشته‌اي هستند كه در فلات ايراني- تركي فوران يافته‌اند. طيف گسترده‌تر تركيبات نمونه‌هاي سنگي اين فلات از ‏بازالت‌هاي اوليه تا ريوليت همراه با گدازه‌هاي پتاسيمي تا اولتراپتاسيك است‏‎.‎‏ بازالت‌هاي آلكالن با ويژگي درون صفحه‌اي و بازالتهاي مشابه بازالت‌هاي جزاير اقيانوسي در اين فلات ‏حضور دارند.از اين‌رو، مطالعات دقيق سنگ‌شناختي و تعيين سن تكاپوي آتشفشاني بازيك كواترنري شمال باختر ايران كه در بخش خاوري اين فلات قرار گرفته است، اهميت بسياري ‏دارد. اين مقاله ماهيت و سن‌هاي جديد به روش ‏‎40Ar/39Ar ‎‏ سنگ‌هاي آتشفشاني بازيك شمال باختر ايران را در مقايسه با آتشفشان‌هاي جوان خاور تركيه (آناتولي)، آرارات و تندورك ‏و ايگيتداغي مورد بررسي قرار مي‌دهد‎.‎‏ اين آتشفشان‌هاي جوان در چند مرحله مواد آذرآواري و روانه‌‌هاي گدازه‌ را با تركيب بازيك تا ميانه فوران كرده‌اند. چنان‌كه از شمال ماكو تا ‏جنوب باختري درياچه اروميه (حدود 200 كيلومتر)، طي مدت زمان كوتاهي در طي كواترنري از مواد بازيك پوشيده شده است. اين سنگ‌هاي بازيك تا ميانه از آتشفشان‌هاي آرارات ‏‏(آگري‌داغي)، تندورك و ايگيتداغي منشا گرفته‌اند. بررسي تغييرات شيمي سنگ‌هاي آتشفشاني كواترنري نشان از پيشرفت ژيوشيميايي تركيبات از كالك‌آلكالن به آلكالن، از سوي ‏شمال (ماكو) به سمت جنوب (سلماس) منطقه، با نزديك‌شدن به صفحه عربي دارد‎.‎‏ گدازه‌ها حدود 10 ميليون سال پيش از يك پوسته ستبر و يك گوشته سنگ‌كره‌اي نازك در فلات ‏ايراني- تركي فوران يافته‌اند. دامنه‌هاي سني اين گدازه‌هاي بازالتي، از 87/1 تا 4/0 ميليون سال برآورد شده است. اين داده‌هاي سني، از مطالعات سن‌يابي كه پيش‌تر در تركيه انجام شده ‏است، سن‌هاي بسيار دقيق‌تري را نشان مي‌دهد و ايگيتداغي كه پيش از اين تعيين سن نشده بود، در اين مطالعه سن‌يابي شده است. با مطالعات سنگ‌شناختي و برآورد سني دقيق از ‏گدازه‌هاي شمال باختر ايران و مقايسه با سنگهاي مشابه در تركيه مي‌توان به تصوير كاملي از تكاپوي ماگمايي سرتاسري اين بخش از فلات ايراني- تركي دست يافت.‏

Many centres within Iran are Plio-Quaternary in age and so formed 10s of millions of years after initial Arabia-Eurasian collision. Both ‎composite volcanoes and lava fields present from Anatolia to eastern Iran. Basaltic rocks from Maku in the northwest Azerbaijan province of ‎Iran are part of a widespread series of Pliocene-Quaternary mantle-derived magmas erupted within the Turkish-Iranian orogenic plateau. A ‎wide range of compositions has already been identified. Rock types span the range from primitive basalts to rhyolites with rare potassic and ‎ultrapotassic lavas. Therefore, detail petrological studies and age dating on the Quaternary volcanism in NW of Iran, on the eastern of this ‎plateau are very important. This paper presents new 40Ar/39Ar ages for lavas in the northwest Iran and compare them with the other young ‎volcanoes, within the eastern Turkey (Anatolia); for example, Ararat (Agri Dagi), Tendürek and YigitDagi. These young volcanoes were ‎erupted some of lava flows and were covered a big amounts of basaltic materials in eastern Turkey and also from N-Maku to Salmas and ‎western of Urumieh lake (~200 km) during a short time in the Quaternary. This young basic to intermediate rocks are generated from the ‎Ararat, Tendürek and YigitDagi. The variations in the lava chemistry of the Quaternary volcanic rocks indicate a geochemical progression ‎from calcalkaline to more alkaline compositions in time and a spatial shift from north (Maku samples) to south ( Salmas samples) towards ‎the Arabian plate. These lavas were erupted from a thick crust and thin mantle lithosphere within the Turkish-Iranian plateau, beginning at ‎‎~10 Ma.. The ranges dating of these basaltic lavas are, between ca. 1.87 and 0.40 Ma. These aging data indicate more exactly aging which ‎were published in Turkey and the Yigit Dagi is determined ageing, which were not aging before. It will allow a complete picture of ‎magmatism across an entire this part of Turkish-Iranian plateau by determination ages of the lava flows in northwest of Iran with comparing ‎of the same flows in eastern Turkey