نوع‌‌شناسي دوسوگرايي جامعه‌‌شناختي در سفرنامه‌‌‌هاي خارجي عصر قاجار

The Typology of Sociological Ambivalence in Foreign Itineries of Qajar career

امروزه، دوسوگرايي اركان مختلف زندگي انسان‌‌ها را دربرگرفته و رواج آن به مسيله‌اي اجتماعي تبديل شده است. براي ريشه‌‌يابي و كشف خاستگاه اين مسيله بررسي گذشته تاريخي آن ضروري مي‌نمايد. در اين ميان، دوران قاجار به‌دليل اينكه در معرض چالش ارزش‌‌هاي سنتي و مدرن قرار داشته است، مي‌‌تواند مولّد انواع دوسوگرايي در بطن خود باشد. بنابراين، اين مسيله براساس مشاهدات سفر‌‌نامه‌نويسان انگليسي- كه در آن زمان با مردم و به‌ويژه دربار مراودات زيادي داشتند- بررسي شده است. جامعه آماري اين پژوهش شامل تمام سفرنامه‌‌‌هاي انگليسي‌‌هايي است كه در دوره قاجار به ايران سفر كرد‌ه‌اند كه از ميان آن‌‌ها 34 سفرنامه به‌عنوان نمونه (با نمونه‌‌گيري هدفمند) انتخاب شده است. شناسايي انواع دوسوگرايي روان‌شناختي و جامعه‌‌شناختي با كمك رويكرد نوع‌شناسي مرتون در نظريه «دوسوگرايي جامعه‌شناختي» او صورت گرفته است. همچنين، به‌كمك روش‌‌‌هاي بررسي تاريخي و تحليل محتوا، اين انواع شناسايي و دسته‌بندي شده است. براساس يافته‌‌هاي تحقيق، در اين سفرنامه‌ها به همه شش نوع دوسوگرايي جامعه‌شناختي و روان‌شناختي، به‌جز نوع سه، اشاره شده است. بيشترين موارد مشاهده‌شده دوسوگرايي‌‌ جامعه‌‌شناختي به نوع پنج (ستيز بين ساختار فرهنگي و ساختار اجتماعي) اختصاص داشته كه در «رفتار منحرفانه» (دوسوگرايي روان‌شناختي) تجلي يافته است. در مرتبه بعدي، نوع شش دوسوگرايي جامعه‌شناختي (مجموعه‌‌هاي متفاوت ارزش‌‌هاي فرهنگي) كه بيشتر به تقليد دربار از سبك زندگي غربي اختصاص داشته است، قرار مي‌گيرد. دوسوگرايي‌‌هاي يادشده بيشتر در ميان «پايگاه ايرانيان و طبقه بالا» و در «عرصه فرهنگي‌‌- سياسي» و در دوران «ناصرالدين شاه» و سپس «فتحعلي شاه» قاجار مشاهده شده است. با توجه به تحليل محتواي سفرنامه‌‌ها، ويژگي خاص ساختار اجتماعي- فرهنگي دوران قاجار در رواج دوسوگرايي‌‌ها تاثير داشته است.

Nowadays, ambivalenceinclude differentelemdnts of human’s life and its spreading has been a social issue. For discovering the origin of for ementionedissue , it is necessary to investigate its historical background. As Qajar are has been exposed to many challenges of traditional and modern values , it can be producer of all types of ambivalences;therefore this issue has been investigated from the point of view of English travel writers who have had association with people and specilly with Qajarcouqp at that time. the population (statistical society) of this research includes all of the itineries written by Englishmen who have traveled to Iran in Qajar career. That from among them 34 itineraries have been selected as sample (through purposeful sampling) investigating of all types of sociological ambivalence and psychological ambivalence has been done through Robert merton, typological approach in sociological ambivalence theory , also these typs have been investigated and classified by using historical investigation techniques and content analysis . The results show that: from among 6 kinds of sociological and psychological ambivalence, all kinds except 3 type have been refered to in mentioned intineration in Qajar; are highest amount of sociological ambivalence is dedicated to type 5 (alteraction between cultural structure and social structure ) that has been manifested in “aberrant behavior” (psychological ambivalence) in the next level, the 6 type of sociological ambivalence (different collections of cultural values) has been mostly dedicated to imitation of court from western lifestyle . The mentioned ambivalences have been mostly observed among “Iranian base and in “cultural –political field “and in “naseredin shah” and then “fathali shah” Qajarera. Regarding content analysis of itineraries, the final analysis of shows the effect of specific feature of social – cultural structure of Qajar are on the spreading of ambivalence.