چكيده فارسي :
در تحولات تاريخ سياسي ـ نظامي ايران علاوه بر سازمانها و نيروهاي انساني موظف، نيروي ديگري نقش ايفا كرده و در بحبوحه حوادث، توان و اهميت خود را نشان داده است. اما پژوهشگران تاريخ سياسي ـ نظامي ايران در كشف و شناسايي نقش و اثر آن و نقاط قوت و ضعف بهره‌گيري از اين نيرو غفلت ورزيده‌اند.
مرور مجدد در منابع و سير تحولات تاريخ نظامي ايران و همچنين ملاحظه سابقه و نقش نيروي انساني داوطلب نشان مي‌دهد كه هر گاه اين نيرو توسط حكومتها و سازمانهاي نظامي، خوب سرپرستي، هدايت، آموزش، سازماندهي و حمايت شده‌است، آثار مثبت و مفيد بروز داده و در رفع كمبودها، دفع متجاوزان، برقراري امنيت داخلي، حفظ ثغور و مرزهاي كشورهاي مسلمان كارگر واقع شده است. اين نوشتار در نارساييهاي موجود به‌ويژه از حيث مديريتي نيز مدنظر قرار گرفته است؛ لذا يافته‌هاي آن در نحوه بهره‌گيري از نيروي انساني داوطلب در روزگار حاضر نيز اثربخش خواهد بود. نگاه تاريخي به مسيله نشان مي‌دهد كه نيروي انساني داوطلب در جامعه ايران، پتانسيل ارزنده‌اي در متن خود دارد كه در مواقع لزوم، مكمل و پشتوانه‌اي براي نيروهاي رسمي و سازمان يافته بوده و در گذشته، استفاده‌هاي بايسته و شايسته از آن نشده است. اين امر ناشي از سو مديريت، فقدان پايگاه مردمي برخي حكومتها و حكام و نشناختن ارزش و اهميت و توان بالقوه اين نيروست.
چكيده لاتين :
During the developments in Iranʹs military political history, there have been another force involved, in addition to the committed human forces and organizations, while displaying itʹs relevance and strength in the thick of events. However, scholars of Iranʹs military-political history have neglected to detect and determine itʹs contribution and impact as well as the strengths and weaknesses involved in involving this force.
Therefore, reviewing the resources and the trend of development in Iranʹs military history, and considering the records and roles on the part of the volunteer human force, it became clear that the said force evinced positive effect in case it was supervised, directed, trained, organized, and supported by good military organizations and governments, and was effective in meeting shortages, countering invaders, establishing internal security, guarding boundaries and frontiers of the Muslim countries. The existing inefficiencies, particularly in managerial terms, came to be considered; nonetheless, the resulted findings will be effectively useful in the way the human force will be employed at the present time. Having a historical look at this point, one can find out that the volunteer human force in the Iranian society has a valued potential in itʹs context, and also that it had been supporting the official and organized forces, where it had not been adequately employed due to mismanagement, the lack of popular support for a few governments and governors, and the failure to appreciate this forceʹs potential capability, value and relevance.
