بررسي آزمايشگاهي فرسايش پاشماني بر روي نمونه هاي خاك جمع آوري شده از كاربري هاي مختلف از زير‌حوضه ي آبخيز لردگان

Laboratory Study of Splash Erosion on Soil Samples Collected from Different Land Uses of Lordegan Subcatchment, Iran

فرسايش پاشماني، مرحله ي اوليه ي فرسايش آبي است كه با برخورد قطرات باران به سطح خاك سبب جداشدن ذرات خاك مي‌گردد. هدف از اين پژوهش بررسي اثر متقابل نوع كاربري اراضي، شيب و شدت بارندگي بر اجزا فرسايش پاشماني (بالادست شيب، پايين دست شيب، كل پاشمان و انتقال پاشمان) از نمونه هاي خاك جمع آوري شده از زيرحوضه ي آبخيز لردگان در شرايط آزمايشگاهي بود. اين پژوهش به صورت آزمايش فاكتوريل سه عاملي در قالب طرح كاملاً تصادفي با سه تكرار با استفاده از دستگاه جام پاشماني چندمتغيره كه به اين منظور طراحي و ساخته شده است، اجرا شد. عامل اول شامل كاربري اراضي در سه سطح (مرتع، ديم و كشت آبي)، عامل دوم شدت بارندگي در دو سطح (5/2 و 5/3 ميلي‌متر بر دقيقه) و عامل سوم شيب در دو سطح (5 و 15 درصد) بود. نتايج نشان داد كه نمونه هاي خاك مرتعي، ميزان ماده آلي و ميانگين وزني قطر خاكدانه بيشتر، ولي ميزان آهك كمتري نسبت به نمونه هاي خاك كشت ديم و آبي داشتند. به طور كلي اثر تغيير كاربري اراضي بر نرخ فرسايش پاشماني بالادست، پايين دست، كل فرسايش پاشماني و انتقال پاشمان معني دار نشد، اما افزايش معني داري در فرسايش پاشماني پايين دست، كل فرسايش پاشماني و انتقال پاشمان با افزايش شيب و شدت بارندگي حاصل گرديد. همچنين براي فرسايش پاشماني بالادست، پايين دست، كل فرسايش پاشماني اثر متقابل كاربري و شدت بارندگي معني دار شد. به طوري كه افزايش نرخ فرسايش پاشماني با افزايش شدت بارندگي (از 5/2 به 5/3 ميلي متر بر دقيقه) در كاربري كشت آبي نسبت به كاربري مرتع و ديم به ترتيب 58/1 و 16/1 برابر بود.

Splash detachment and transport of soil particles by raindrops impacting a soil surface are the initiating mechanisms of water erosion. The aim of this research was to study the interaction effects of land use, slope, and rainfall intensity on splash erosion rate and its components (upslope, downslope transport, and total splash) in Lordegan sub-catchment. A factorial experiment with three variables was conducted in a completely randomized design with three replications using a Multiple Splash Set (MSS) which was designed and manufactured for this experiment. The treatments included three types of land uses (rangeland, dry farming and rain-fed farming), two levels of rainfall intensity (2.5 and 3.5 mm.min-1) and two slopes of 5% and 15%. The rangeland soils showed higher organic matter and mean weight diameter of aggregates (MWD) and lower calcium carbonates than the dry farming and rain-fed farming soils. There was no significant effect of land use on splash erosion rate and its components, but there was a significant effect of slope and rainfall intensity values on the upslope, downslope, and total splash. Also, the interaction effects of rainfall intensity and land use type showed a significant increasing in splash erosion rate and its components. Therefore, increase in splash erosion rate due to rainfall intensity (from 2.5 to 3.5 mm.min-1) in irrigated farming land use was 1.58 and 1.16 times that of rangeland and dry farming land uses, respectively.