معرفگي و نمايه‏سازي مفعول در زبان فارسي

Definiteness and Object Indexation in Persian

در نمايه‏سازي مفعول همزمان با گروه اسمي آزاد مفعولي، ضمير واژه‏بستي هم‏مرجع با آن به فعل ملحق مي‏شود. اين پديده‏ي دستوري در زبان فارسي اختياري است و به ‏نظر مي‌رسد عوامل كلامي نظير معرفگي، مشخص‏بودگي و ساخت اطلاع در وقوع آن دخيلند. در اين پژوهش برآنيم تا تاثير سلسله‏مراتب معرفگي در نمايه‏سازي مفعول در زبان فارسي را مورد بررسي قرار دهيم. بدين منظور داده‏هاي زباني گونه‏ي گفتاري فارسي معيار مشتمل بر 455 مورد كه از منابع مختلفي جمع‏آوري گرديد مورد بررسي قرار گرفت. شواهد زبان فارسي از نقش مسلم معرفگي در نمايه‏سازي مفعول حكايت دارد، چرا كه بيش از 90 درصد موارد نمايه شده به گروه‏هاي اسمي معرفه تعلق دارد و تنها حدود 3 درصد داده‏ها به نمايه‏سازي مفعول نكره‏ي نامشخص اختصاص مي‏يابد. بررسي دقيق‏تر شواهد در چارچوب دستور نقش و ارجاع آشكار مي‏سازد كه گروه‏ اسمي مفعول تنها در صورتي قابليت نمايه‏سازي دارد كه از نظر شناختي براي مخاطب تشخيص‏پذير باشد. به اين ترتيب نمايه‏سازي موارد اندك مفعول نكره در شواهد زبان فارسي تبيين مي‏گردد. نكته‏ي ديگر آن كه در تمامي موارد اعم از نمايه‏سازي مفعول معرفه يا نكره، گروه اسمي مفعول با «را» همراه است. بنابراين نمي‏توان «را» را نشان معرفگي يا مشخص‏بودگي دانست.

Object indexation is a grammatical phenomenon in which a clitic pronoun, co-referential with the free nominal object, appends to the verb. Optionality of indexation in Persian leads us to consider the role of pragmatic and discoursal factors such as definiteness, specificity, and identifiability in its occurence. The present study aimed at investigating the influence of definiteness hierarchy on direct object indexation in Persian. In order to have a relatively full picture of this process, we examined 455 cases of indexation in colloquial Persian. The high frequency of definite direct object indexation confirms the role of definiteness. Interestingly, in more than 90 percent of the cases the object is definite and just about 3 percent of the cases are indefinite nonspecific ones. More accurate investigations in the framework of Role and Reference Grammar show that only cognitively identifiable objects can be indexed. Hence, the basic requirement in direct object indexation in Persian is identifiability of its referent. Consequently, there is a convincing explanation for indexation of a few nonspecific objects in this language. The last point that merits consideration is the fact that all indexed objects, regardless of being definite or indefinite, go together with "R?". Accordingly, "R?" cannot be considered as definite or specific marker.